«Επανάσταση» χαρακτηρίζει το ψηφιακό ευρώ ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, επισημαίνοντας, όμως, ένα σημείο που προβληματίζει έντονα την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, στην πορεία προς τη μετάβαση του κοινού νομίσματος στην ψηφιακή εποχή: δυνητικά, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν αρκετά σοβαρό κίνδυνο για τις τράπεζες, δίνοντας μια νέα, ψηφιακή διάσταση στο φαινόμενο του "bank run".
Μιλώντας πριν από λίγες ημέρες σε συζήτηση του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων με θέμα «Ελληνική Υψηλή Στρατηγική: Η Οικονομική Διάσταση», ο κ. Στουρνάρας θέλησε να διαλύσει ορισμένες παρανοήσεις για το ψηφιακό ευρώ, που προκύπτουν από τη σύγκρισή του με τα κρυπτονομίσματα ή την ηλεκτρονική χρήση του ευρώ σε καθημερινές συναλλαγές.
Το ψηφιακό ευρώ, εφόσον υλοποιηθεί, θα είναι ένα Ψηφιακό Νόμισμα Κεντρικής Τράπεζας (Central Bank Digital Currency) και, από αυτή την άποψη, όπως τόνισε ο κ. Στουρνάρας, «δεν έχει καμία σχέση με τα κρυπτονομίσματα». Όπως εξήγησε ο διοικητής της ΤτΕ, στην πραγματικότητα η δυνατότητα να πληρώνουμε με ψηφιακό ευρώ θα είναι μια διευκόλυνση της ταμειακής διαχείρισης.
Ο κ. Στουρνάρας εξήγησε τη μεγάλη διαφορά που θα έχει το ψηφιακό ευρώ της ΕΚΤ από την ψηφιακή μορφή του ευρώ στις ήδη υφιστάμενες ηλεκτρονικές συναλλαγές μέσω των τραπεζών και άλλων: η επαναστατική αλλαγή είναι ότι θα δοθεί στον ιδιώτη για πρώτη φορά πρόσβαση στον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας, όπου έχουν τώρα πρόσβαση μόνο οι τράπεζες και τα κράτη. Με άλλα λόγια, θα έχουν για πρώτη φορά το δικαίωμα ιδιώτες να κρατούν, σε ψηφιακή μορφή, τις καταθέσεις τους όχι σε μία εμπορική τράπεζα, αλλά στην κεντρική τράπεζα.
Αυτό το ζήτημα, δηλαδή το γεγονός ότι το ψηφιακό ευρώ θα δημιουργήσει ανταγωνισμό ανάμεσα στην κεντρική και τις εμπορικές τράπεζες, θα εξετασθεί με πολύ μεγάλη προσοχή, πριν φθάσει η ΕΚΤ στο σημείο να εγκρίνει την έκδοση του ψηφιακού ευρώ. Θα πρέπει να εξετασθούν, για παράδειγμα, ακόμη και ακραίες περιπτώσεις: ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που ανέφερε ο κ. Στουρνάρας είναι το τι θα γινόταν αν, σε συνθήκες κρίσης όπως αυτή που ζήσαμε στην Ελλάδα την προηγούμενη δεκαετία, οι καταθέτες είχαν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τα χρήματά τους από τις εμπορικές τράπεζες σε έναν ψηφιακό λογαριασμό στην ΕΚΤ.
Το παράδειγμα που έδωσε ο κ. Στουρνάρας είναι, ουσιαστικά, με νέα εκδοχή "bank run", όπου οι καταθέτες, αντί να αποσύρουν μαζικά τις καταθέσεις τους σε μετρητά, θα τις αποσύρουν σε ψηφιακά ευρώ, για να έχουν την προστασία που δίνει ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας.
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της ING, το ψηφιακό ευρώ μπορεί να έχει ισχυρή επίδραση στη διαθεσιμότητα και τις κυκλικές διακυμάνσεις των καταθέσεων. «Δεν περιμένουμε ότι η ΕΚΤ θα επιτρέψει στο ψηφιακό ευρώ να ανοίξει μια τρύπα στους τραπεζικούς ισολογισμούς, όμως η συζήτηση για το πώς αυτό θα αποφευχθεί δεν έχει τελειώσει», τονίζουν οι αναλυτές της ING.
Πάντως, παρότι οι προετοιμασίες για το ψηφιακό ευρώ έχουν προχωρήσει αρκετά, η έκδοση του δεν είναι υπόθεση του αμέσως επόμενου χρονικού διαστήματος και η έκδοσή του τοποθετείται χρονικά μετά το 2025. Σύντομα η ΕΚΤ, έχοντας ολοκληρώσει σχετική διαβούλευση με τους πολίτες και τους ειδικούς, θα ανακοινώσει τις αποφάσεις της για το αν η προετοιμασία θα περάσει στο επόμενο στάδιο της ενδελεχούς μελέτης του θέματος, πριν προχωρήσει στην οριστική απόφαση για την έκδοση του ψηφιακού νομίσματος.
Όπως τόνισε πριν από λίγες ημέρες ο Φάμπιο Πανέτα, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ που συντονίζει το project, το ψηφιακό ευρώ έχει προτεραιότητα και θα γίνουν κινήσεις το συντομότερο δυνατό, αλλά το πιο σημαντικό θα είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων των ανθρώπων. Τους επόμενους μήνες, η ΕΚΤ θα αποφασίσει αν θα αρχίσει επίσημα τη διερεύνηση για την έκδοση του ψηφιακού νομίσματος, η οποία μπορεί να κρατήσει γύρω στα δύο χρόνια.
«Στο τέλος αυτής της έρευνας, το Διοικητικό Συμβούλιο θα λάβει απόφαση για το σχεδιασμό του ψηφιακού νομίσματος και για τις απαιτήσεις που θα υπάρχουν για τη χρήση του. Σε αυτή η φάση, που μπορεί να κρατήσει αρκετά χρόνια, θα αναπτυχθούν ολοκληρωμένες υπηρεσίες, θα γίνουν δοκιμές και πιθανόν πειράματα για τη χρήση του ψηφιακού ευρώ σε πραγματικές συνθήκες», ανέφερε ο Πανέτα.
Προκειμένου να μετριάσει τις ανησυχίες των πολιτών για το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων, οι οποίες εκφράσθηκαν και στη διαβούλευση της ΕΚΤ, ο Πανέτα τόνισε ότι «η προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών και η διασφάλιση υψηλού επιπέδου εμπιστευτικότητας θα είναι η κύρια προτεραιότητα στις εργασίες μας».
Τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης για το ψηφιακό ευρώ, που ανακοίνωσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, έδειξαν ότι οι πολίτες και οι επαγγελματίες θέλουν κυρίως να διασφαλίζεται το απόρρητο των συναλλαγών τους.
Η διαβούλευση άρχισε στις 12 Οκτωβρίου 2020 και ολοκληρώθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2021 και στο πλαίσιο της υποβλήθηκαν πάνω από 8.200 απαντήσεις, το 94% από τις οποίες προήλθαν από ιδιώτες και οι υπόλοιπες από επαγγελματίες, όπως τράπεζες, παρόχους συστημάτων πληρωμών, εμπόρους και τεχνολογικές εταιρείες.
Το 43% των πολιτών που συμμετείχαν στη διαβούλευση, σημείωσαν ότι αυτό που θέλουν κυρίως από το ψηφιακό ευρώ είναι το απόρρητο, ενώ άλλα χαρακτηριστικά που θεωρούν ως πιο βασικά είναι η ασφάλεια (18%), η ικανότητα πληρωμών σε όλη την Ευρωζώνη (11%), τη μη ύπαρξη πρόσθετου κόστους (9%) και τη δυνατότητα χρήσης του και offline (8%).
Το απόρρητο θεωρείται ως το σημαντικότερο χαρακτηριστικό, τόσο από το ευρύτερο κοινό όσο και από τους επαγγελματίες, ιδιαίτερα τους εμπόρους και άλλες εταιρείες. Και οι δύο αυτές ομάδες στηρίζουν την απαίτηση να αποφευχθεί η χρήση του ψηφιακού ευρώ για παράνομες δραστηριότητες, με λιγότερες από μία στις δέκα απαντήσεις των πολιτών να τάσσονται υπέρ της πλήρους ανωνυμίας.Επιπλέον, περίπου το ένα τέταρτο των απαντήσεων αναφέρουν ότι το ψηφιακό ευρώ πρέπει να κάνει ταχύτερες και φθηνότερες τις διασυνοριακές πληρωμές, καθώς και να χρησιμοποιείται εκτός της ευρωζώνης, αν και με περιορισμούς.
Τέλος, να σημειωθεί ότι πάνω από δύο στους τρεις που συμμετείχαν στη διαβούλευση αναγνωρίζουν τη σημασία της παροχής καινοτόμων υπηρεσιών από τους ενδιάμεσους χρηματοπιστωτικούς φορείς, που θα επιτρέψει την πρόσβαση στο ψηφιακό ευρώ και θεωρούν ότι αυτό θα πρέπει να ενσωματωθεί στα υφιστάμενα τραπεζικά συστήματα και συστήματα πληρωμών.
Οι τέσσερις προϋποθέσεις
Η ΕΚΤ έχει θέσει τέσσερις βασικές προϋποθέσεις που θα έχουν βαρύνουσα σημασία στην απόφαση για την έκδοση του ψηφιακού ευρώ:
- Αυξημένη ζήτηση για ηλεκτρονικές πληρωμές στη ζώνη του ευρώ η οποία θα απαιτούσε ένα ψηφιακό μέσο πληρωμής με μηδενικό κίνδυνο. Οι πολίτες της ευρωζώνης, ειδικά εν μέσω της πανδημίας, συναλλάσσονται όλο και περισσότερο με ηλεκτρονικά μέσα, τάση που αναμένεται ότι θα συνεχιστεί και μετά τη λήξη της πανδημίας.
- Η σημαντική μείωση της χρήσης μετρητών για πληρωμές στη ζώνη του ευρώ. Σύμφωνα με ειδική έρευνα που διενήργησε η ΕΚΤ φέτος, τέσσερις στους δέκα ερωτηθέντες κατοίκους της ευρωζώνης δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά τα μετρητά μετά το ξέσπασμα της υγειονομικής κρίσης και οι περισσότεροι εξ αυτών ανέφεραν ότι θα συνεχίσουν και μετά τη λήξη της να χρησιμοποιούν λιγότερο τα μετρητά για τις πληρωμές τους.
- Η εισαγωγή ενός παγκόσμιου ιδιωτικού μέσου πληρωμής που θα μπορούσε να εγείρει ανησυχίες ρυθμιστικής φύσης και να θέσει κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την προστασία των καταναλωτών. Προς το παρόν δεν έχει γίνει πραγματικότητα το σενάριο της κυκλοφορίας ενός παγκόσμιου, ιδιωτικού μέσου ψηφιακών πληρωμών, όπως το libra, που σχεδιάζει να εκδώσει το Facebook, αλλά αυτό αναμένεται να συμβεί, τουλάχιστον σε περιορισμένη μορφή, μέσα στο 2021. Παράλληλα, το Bitcoin, παρά τις τεχνικές δυσκολίες που υπάρχουν, αρχίζει όλο και περισσότερο να καθιερώνεται ως μέσο πληρωμών.
- Ευρεία χρησιμοποίηση ψηφιακών νομισμάτων εκδιδόμενων από ξένες κεντρικές τράπεζες. Η κεντρική τράπεζα της Κίνας ήδη έχει κυκλοφορήσει την ψηφιακή εκδοχή του νομίσματος της χώρας, θέτοντας τις κεντρικές τράπεζες της Δύσης μπροστά σε μία σημαντική πρόκληση.
Τι είναι και γιατί θα ήταν χρήσιμο το ψηφιακό ευρώ
Όπως έχει εξηγήσει η ΕΚΤ, «το ψηφιακό ευρώ θα ήταν μια ηλεκτρονική μορφή χρήματος κεντρικής τράπεζας στην οποία θα είχαν πρόσβαση όλοι οι πολίτες και όλες οι επιχειρήσεις –όπως τα τραπεζογραμμάτια, αλλά σε ψηφιακή μορφή. Σκοπός του δεν θα ήταν να αντικαταστήσει τα μετρητά, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά προς αυτά. Ο συνδυασμός αυτός δίνει στους ανθρώπους περισσότερες επιλογές και διευκολύνει τις πληρωμές τους, πράγμα που ενισχύει τη χρηματοπιστωτική ενσωμάτωση. Το Ευρωσύστημα θα συνεχίσει να διασφαλίζει ότι όλοι οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε τραπεζογραμμάτια και κέρματα ευρώ σε όλη τη ζώνη του ευρώ.
Το ψηφιακό ευρώ θα καθιστούσε τις καθημερινές πληρωμές ταχύτερες, ευκολότερες και ασφαλέστερες. Θα μπορούσε να στηρίξει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας και να ενθαρρύνει ενεργά την καινοτομία στις πληρωμές μικρής αξίας. Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ διερευνούν τα οφέλη και τους κινδύνους ώστε το νόμισμα να συνεχίσει να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις ανάγκες των Ευρωπαίων.
Το ψηφιακό ευρώ θα διατηρούσε τα οφέλη που το ευρώ παρέχει σε όλους μας. Θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση καταστάσεων στις οποίες οι άνθρωποι δεν επιθυμούν πλέον να χρησιμοποιούν μετρητά. Θα βοηθούσε στην άμβλυνση των επιπτώσεων ακραίων γεγονότων –όπως φυσικές καταστροφές ή πανδημίες– όταν οι παραδοσιακές υπηρεσίες πληρωμών μπορεί να τεθούν εκτός λειτουργίας. Θα μπορούσε επίσης να αποβεί καίριας σημασίας εάν οι άνθρωποι αποφάσιζαν να στραφούν σε ξένα ψηφιακά μέσα πληρωμής, πράγμα που ίσως θα υπονόμευε τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τη νομισματική κυριαρχία στη ζώνη του ευρώ.
