Καθώς η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειές της για την καθιέρωση ενός ενωσιακού μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, είναι ζωτικής σημασίας οι σχεδιασμοί να γίνουν με γνώμονα την ενίσχυση της ουσιαστικής μείωσης των εκπομπών – διασφαλίζοντας, παράλληλα, το δικαίωμα των λιγότερο προνομιούχων χωρών στην πρόοδο.
Σύμφωνα με το Euractiv, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν σκοπεύει να δώσει προτεραιότητα στην ολοκλήρωση του μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM) κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2022, καθώς είναι πεπεισμένος ότι θα «προωθήσει αυτήν την μετάβαση για όλες τις βιομηχανίες, διατηρώντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητά».
Ο στόχος του CBAM προτάθηκε τον Ιούλιο του 2021 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών στην ΕΕ και να αντιμετωπίσει τους κινδύνους της γνωστής ως «διαρροής» άνθρακα που προκύπτει από την αυξημένη φιλοδοξία της ΕΕ για το κλίμα.
Η διαρροή άνθρακα
Ο κίνδυνος της διαρροής άνθρακα προκύπτει από την μεταφορά της παραγωγής (και -κατά συνέπεια- και της ρύπανσης) από τους ευρωπαίους παραγωγούς εκτός Ε.Ε., σε χώρες χωρίς ή με μικρότερες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις.
Μέσω του μηχανισμού CBAM επιδιώκεται, μεταξύ άλλων, η εξίσωση των όρων ανταγωνισμού με την επιβολή τιμής στις εκπομπές από τα εισαγόμενα προϊόντα – δημιουργώντας, έτσι, κίνητρο για τους παραγωγούς εκτός ΕΕ να επενδύσουν σε καθαρές τεχνολογίες αντί να συνεχίσουν να ακολουθούν «φθηνότερες» ρυπογόνες διαδικασίες.
Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, ο CBAM θα αποτελέσει σταδιακά εναλλακτική λύση στα υφιστάμενα μέτρα προστασίας από τη διαρροή άνθρακα – εξασφαλίζοντας ισοδύναμη τιμή άνθρακα για την εγχώρια και την εισαγόμενη παραγωγή σε επιλεγμένα αγαθά.
Με αυτόν τον τρόπο, θα ενθαρρύνει επίσης τους εμπορικούς εταίρους να μειώσουν τις εκπομπές τους.
Παρόλα αυτά, η πρόταση CBAM δεν παρουσιάζει σημαντικές φιλοδοξίες για το κλίμα, ενώ παράλληλα δεν προστατεύει τις πιο ευάλωτες χώρες που θα μπορούσαν να επηρεαστούν αρνητικά.
Ως ο πρώτος στον κόσμο διασυνοριακός μηχανισμός με διεθνείς προδιαγραφές εφαρμογής που επιδιώκει να θέσει μια τιμή στη ρύπανση, ο CBAM θα επιτύχει τον στόχο του για υψηλότερες διεθνείς κλιματικές φιλοδοξίες μόνο εάν σχεδιαστεί με τρόπο που θα παρέχει πραγματικά κίνητρα στις βιομηχανίες -εντός και εκτός Ευρώπης- να μειώσουν τις εκπομπές τους.
Πρέπει, επίσης, να αναγνωρίσει το δικαίωμα ανάπτυξης και άλλων χωρών, και να γίνει αντιληπτό ότι οι σχετικές επιπτώσεις των τιμών των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μπορεί να είναι πολύ υψηλότερες για τις χώρες με χαμηλό εισόδημα.
Για το σκοπό αυτό, οι Carbon Market Watch, E3G, WWF, EEB και CAN Europe παρουσίασαν μια σειρά από πέντε προτάσεις για τη βελτίωση της πρότασης CBAM.
Μια εναλλακτική λύση για την προστασία από τη διαρροή άνθρακα
Προκειμένου να δοθούν κίνητρα για τη μείωση των εκπομπών εντός της ΕΕ και τη δράση για το κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο, ο μηχανισμός CBAM θα πρέπει να εφαρμοστεί μόνο ως εναλλακτική λύση στα υφιστάμενα μέτρα προστασίας από τη διαρροή άνθρακα.
Η εισαγωγή του CBAM με ταυτόχρονη κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων στους τομείς-στόχους, θα ενισχύσει σημαντικά την μείωση των εκπομπών. Επιπλέον, ο αντίκτυπος της διαρροής άνθρακα στους τομείς του CBAM είναι σε μεγάλο βαθμό αρνητικός – πράγμα που σημαίνει ότι θα ενθαρρύνει επίσης τους εμπορικούς εταίρους που επιθυμούν να έχουν πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ να αρχίσουν να συμπεριφέρονται πιο υπεύθυνα.
Για να εξασφαλιστεί ότι ο CBAM θα επιτύχει αυτόν τον «ενάρετο κύκλο», τα δωρεάν δικαιώματα πρέπει να καταργηθούν πλήρως έως το 2023.
Συμπερίληψη όλων των μεγάλων ρυπαντών
Η πρόταση CBAM προβλέπει τη συμπερίληψη του σιδήρου και του χάλυβα, του τσιμέντου, των λιπασμάτων, του αλουμινίου και της ηλεκτρικής ενέργειας. Η επιλογή των τομέων αποτελεί μια καλή αρχή, αλλά ορισμένες προσθήκες θα ήταν επωφελείς για να αποφέρουν τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο για το κλίμα.
Ως εργαλείο πολιτικής για το κλίμα, ο CBAM θα πρέπει να στοχεύει στην επίτευξη των μεγαλύτερων μειώσεων των εκπομπών. Για το σκοπό αυτό, λείπουν και άλλα χύδην χημικά προϊόντα – συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών, τα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθούν.
Ο αποκλεισμός των έμμεσων εκπομπών αποτελεί επίσης σημαντική παράλειψη στην παρούσα πρόταση. Η συμπερίληψή τους στον CBAM θα είχε ως αποτέλεσμα συνολικά μεγαλύτερο περιβαλλοντικό όφελος, καθώς θα παρείχε στους εισαγωγείς κίνητρο για την υιοθέτηση καθαρότερων διαδικασιών παραγωγής.
Η συμπερίληψη των έμμεσων εκπομπών θα αντανακλούσε επίσης καλύτερα το κόστος άνθρακα που επωμίζεται η ευρωπαϊκή βιομηχανία – όπου ο τομέας της ενέργειας καλύπτεται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ και υποχρεούται να αγοράζει όλα τα δικαιώματα εκπομπών του από δημοπρασίες.
Είναι σημαντικό οι έμμεσες εκπομπές να συμπεριληφθούν εξαρχής στο πεδίο εφαρμογής του CBAM.
Ειδική μέριμνα για τις λιγότερο προνομιούχες χώρες
Κατά την εφαρμογή του CBAM, η ΕΕ θα πρέπει να λάβει υπόψη την ιστορική και συνεχιζόμενη συμβολή της στην κλιματική κρίση μέσω των υψηλών επιπέδων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου – αναγνωρίζοντας παράλληλα την ανάγκη και το δικαίωμα άλλων χωρών να αναπτυχθούν, καθώς και το γεγονός ότι οι σχετικές επιπτώσεις των τιμών άνθρακα μπορεί να είναι πολύ υψηλότερες για τις χώρες με χαμηλό εισόδημα.
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν προτείνει μια δομημένη και στοχευμένη προσέγγιση για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (ΛΑΧ) και τα μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη.
Η Επιτροπή, λοιπόν, θα πρέπει να ξεκινήσει διάλογο με τις αναπτυσσόμενες χώρες σχετικά με το πώς μπορεί να τις επηρεάσει ο CBAM, και να δεσμευτεί ότι θα τις βοηθήσει με συγκεκριμένα μέτρα για τη διαχείριση των αρνητικών επιπτώσεων και την απαλλαγή των οικονομιών τους από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα
Όλα τα έσοδα που προκύπτουν από την πώληση των πιστοποιητικών συνοριακής προσαρμογής άνθρακα θα πρέπει να προορίζονται πλήρως για τη χρηματοδότηση δράσεων για το κλίμα εκτός της ΕΕ, ώστε να ενισχυθεί η κλιματική ανθεκτικότητα των αναπτυσσόμενων χωρών και να υποστηριχθεί η πράσινη μετάβασή τους.
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν περιλαμβάνει διατάξεις για τη διοχέτευση των εσόδων του CBAM σε δράσεις για το κλίμα. Σύμφωνα με την πρόταση, αυτά θα πήγαιναν εξ ολοκλήρου στην αποπληρωμή μέρους του χρέους που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων ανάκαμψης COVID-19 της ΕΕ.
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη φύση και τον στόχο του CBAM, δεδομένου ότι το πακέτο ανάκαμψης παρέχει πόρους για μια σειρά διαφορετικών στόχων – όχι μόνο για τον μετριασμό του κλίματος.
Η χρήση των εσόδων για τη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα σε πιο ευάλωτες χώρες θα αποδείκνυε ότι η ΕΕ επιδιώκει έναν σαφή κλιματικό στόχο και θα έστελνε ένα ισχυρό διπλωματικό μήνυμα στους εμπορικούς εταίρους, αμβλύνοντας ορισμένες από τις εντάσεις που δημιουργεί ο CBAM.
Καμία έκπτωση στις εξαγωγές
Ο CBAM θα πρέπει να σχεδιαστεί για να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμιο επίπεδο και να αποφύγει τη δημιουργία στρεβλών κινήτρων για τους ευρωπαίους παραγωγούς. Συνεπώς, θα πρέπει να αποκλείει τις εκπτώσεις εξαγωγών για τις ευρωπαϊκές εταιρείες που εξάγουν εκτός της ΕΕ.
Επιπλέον, τυχόν εκπτώσεις στις εξαγωγές θα μείωναν την τιμή άνθρακα που καταβάλλεται για την εξαγωγή, οδηγώντας ενδεχομένως σε κλιματικό ντάμπινγκ αντί για διαρροή άνθρακα. Επίσης, οι εκπτώσεις στις εξαγωγές δεν θα ήταν σε συμφωνία με τις κλιματικές φιλοδοξίες της ΕΕ και την προσπάθεια ενθάρρυνσης υψηλότερων κλιματικών φιλοδοξιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο άνθρακας θα πρέπει να τιμολογείται ανεξάρτητα από την αγορά στην οποία πωλείται ένα προϊόν.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέκλεισε τις εκπτώσεις στις εξαγωγές από την πρόταση CBAM επειδή δεν θεωρούνται συμβατές με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Τι ακολουθεί;
Η πρόταση CBAM συζητείται επί του παρόντος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Καθώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχωρά τη νομοθετική διαδικασία, έχει μια σημαντική ευκαιρία να βελτιώσει την πρόταση CBAM και να την καταστήσει πιο φιλόδοξη – εντός και εκτός ένωσης.
