Σε νέο Ελντοράντο της ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο εξελίσσεται η Συρία βγαίνοντας από τις στάχτες του πολυετούς καταστροφικού εμφυλίου πολέμου. Τα πλούσια κοιτάσματα της χώρας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, τα οποία δεν αξιοποιούνταν παρά ελάχιστα από το 2011 που ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, προσελκύουν όλες τις μεγάλες δυνάμεις της ενέργειας καθώς και περιφερειακούς «παίκτες», με τον ανταγωνισμό να προμηνύεται σκληρό.
ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν, αραβικές χώρες όπως το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία, υπό το άγρυπνο μάτι του Ισραήλ, διαγκωνίζονται ήδη για το ποιος θα λάβει την καλύτερη θέση στην αφετηρία καθώς η νέα κυβέρνηση της Συρίας υπό τον πρόεδρο, Ahmed al-Sharaa σχεδιάζει να αξιοποιήσει τα κοιτάσματα τόσο για να επανεκκινήσει τη «χτυπημένη» από τον εμφύλιο οικονομία και να τονώσει τα δημόσια έσοδα όσο και να εδραιώσει την απήχησή της στον πληθυσμό.
Πέραν των κοιτασμάτων, η Συρία συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις ώστε να εξελιχθεί και σε ενεργειακό κέντρο μεταφοράς πετρελαίου και αερίου, τόσο των ποσοτήτων εκείνων που παράγονται στη χώρα όσο και από γειτονικές χώρες με κατεύθυνση προς την Ελλάδα, την Τουρκία και γενικότερα την Ευρώπη από τη μία πλευρά και την Αφρική από την άλλη.
Πως από εξαγωγέας η Συρία έγινε εισαγωγέας πετρελαίου στον εμφύλιο
Η Συρία είναι χώρα πλούσια σε υδρογονάνθρακες τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα με διαπιστωμένα κοιτάσματα 2,5 δισεκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου και 8,5 τρισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου. Πριν τον πόλεμο όχι μόνο κάλυπτε πλήρως τις ανάγκες της αλλά εξήγαγε πετρέλαιο, τα έσοδα από το οποίο αντιστοιχούσαν στο 20% των συνολικών δημόσιων εσόδων. Μόνο προς την Ευρώπη οι εξαγωγές της σε πετρέλαιο υπολογίζονται ότι κυμαίνονταν στα 3 δις δολάρια σε ετήσια βάση.
Μετά τον εμφύλιο η κατάσταση άλλαξε δραματικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 2010 η Συρία παρήγαγε 383 χιλιάδες βαρέλια πετρελαίου/ημέρα, λίγο πριν καταρρεύσει το καθεστώς Bashar al-Assad στα τέλη του 2024 η παραγωγή υπολογιζόταν στα 40-80 χιλιάδες βαρέλια/ημέρα. Αντίστοιχα, στο φυσικό αέριο η παραγωγή είχε μειωθεί στα 3 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) από 8,7 bcm σε ετήσια βάση.
Κατά την διάρκεια του εμφυλίου, συνεπώς, η Συρία από εξαγωγέας έγινε εισαγωγέας πετρελαίου με τις ανάγκες της να καλύπτονται από το Ιράν που παρείχε 100 χιλιάδες βαρέλια πετρελαίου σε ημερήσια βάση. Το πετρέλαιο χορηγούνταν δωρεάν αφού το Ιράν είχε ανοίξει πιστωτική γραμμή, χωρίς το καθεστώς της Συρίας να πληρώνει. Τώρα, μετά την πτώση του καθεστώτος Assad, το Ιράν αξιώνει 30-50 δις δολάρια από τη νέα κυβέρνηση, η οποία με τη σειρά τα διεκδικεί 300 δις δολ. από την Τεχεράνη για τις ζημιές που προκάλεσαν οι δυνάμεις της τα προηγούμενα χρόνια.
Σκληρή μάχη για τα κοιτάσματα
Μέχρι το ξέσπασμα του εμφυλίου, στον τομέα των υδρογονανθράκων δραστηριοποιούνταν διάφορες ξένες εταιρείες, όπως η Βρετανική GulfSands Petroleum, η Καναδική Suncor Energy και η Κινεζική Sinochem και η Γαλλική Total. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου το καθεστώς Assad συνήψε συνεργασία αποκλειστικής συνεργασίας με τη ρωσική εταιρεία ενέργειας Soyuzneftegaz για την αναβάθμιση των ενεργειακών υποδομών αλλά τη διενέργεια ερευνών για πιθανά κοιτάσματα στην ΑΟΖ, ωστόσο οι Ρώσοι δεν προχώρησαν σε τέτοιες έρευνες.
Τώρα, όμως, θέλουν να εκμεταλλευτούν τους ισχυρούς δεσμούς που έχουν αναπτύξει με τη Συρία επί καθεστώτος Assad και να αναπτύξουν ανάλογες σχέσεις και με τη νέα κυβέρνηση. Η Συρία αποτελεί για τη Ρωσία χώρα νευραλγικής σημασίας, τόσο ενεργειακά καθώς μπορεί να αποτελέσει κέντρο εξαγωγών υδρογονανθράκων όσο και στρατιωτικά αφού διαθέτουν τις μοναδικές στη Μεσόγειο ναυτική και αεροπορική βάσεις καθώς και σταθμό για τις υπηρεσίες πληροφορίων τους.
Από την άλλη πλευρά, και οι Αμερικανοί, στο πλαίσιο της στρατηγικής συμμαχίας τους με το Ισραήλ, θέλουν να έχουν αποφασιστικό ρόλο στη Συρία της μετά Assad εποχής, σε συνεργασία και με την Τουρκία, η οποία διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο στις εξελίξεις και δεν είναι τυχαία η συνάντηση πριν λίγα 24ωρα στην Άγκυρα του προέδρου Recep Tayyip Erdogan με τον Σύρο ομόλογό του Ahmed al-Sharaa.
Η οριοθέτηση ΑΟΖ Τουρκίας-Συρίας και η αντίδραση Ελλάδας-Κύπρου
Η Τουρκία επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει ποικιλότροπα τις στενές σχέσεις της με το νέο καθεστώς της Συρίας και προωθεί την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), εξέλιξη που έχει προκαλέσει συναγερμό σε Ελλάδα και Κύπρο.
Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την δήλωση του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη στις αρχές Ιανουαρίου στο Κάιρο, μετά την τριμερή συνάντηση Ελλάδας-Αιγύπτου-Κύπρου: «H διαδρομή της Συρίας προς το αύριο περνά μέσα από τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, κανόνες τους οποίους οι τρεις χώρες μας έχουν αποδείξει επανειλημμένα ότι σέβονται. Άλλωστε, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουμε υπογράψει με τη φίλη Αίγυπτο συμφωνίες οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, συμφωνίες που βασίζονται πλήρως -επαναλαμβάνω, πλήρως- στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας».
Στο ίδιο μήκος κύματος ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης έχει επισημάνει «την ξεκάθαρη κοινή μας προσέγγιση στο θέμα της ενεργειακής συνεργασίας, της άσκησης κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων επί των θαλάσσιων ζωνών της κάθε χώρας και επί των πόρων που βρίσκονται εκεί, καθώς και την προσήλωσή μας στο Διεθνές Δίκαιο και τη σχετική Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας».
