Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας των εκλογών, οι νέοι τοπικοί άρχοντες έχουν δυόμιση μήνες καιρό να σκεφτούν και να συμπληρώσουν την “πράσινη” ατζέντα τους, που πλέον παίρνει χαρακτήρα επείγοντος. Έστω κι αν με φωτεινές εξαιρέσεις, όπως π.χ. αυτήν του Χάρη Δούκα, που με τίτλο “Πράσινη Αθήνα” έθεσε επί τάπητος, ως κεντρική, την προσπάθεια για βιώσιμη και αειφόρο πορεία της υδροκέφαλης πρωτεύουσας, αλλά και με κάποιες άλλες περιπτώσεις, η συζήτηση δεν αναπτύχθηκε επαρκώς σε μια “πράσινη” και βιώσιμη κατεύθυνση, παρά τις μεγάλες προκλήσεις.
Χαρακτηριστική η αναφορά στο energymag.gr, του πρώην υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γιώργου Σταθάκη. “Θα ανέμενε κανείς ο κάθε υποψήφιος δήμαρχος και περιφερειάρχης να πει το πως οι πόλεις μας και η ύπαιθρος θα φθάσουν το 2030 σε μείωση κατά 60% και το 2050 σε μηδενικούς ρύπους σε σχέση με το 1992. Και αν οι πιο μικροί δήμοι έχουν ίσως κάποιο πρόβλημα στο σχεδιασμό, οι 13 περιφέρειες και οι μεγάλοι δήμοι, μαζί και η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη θα έδιναν το καλό παράδειγμα” τόνισε ο πρώην υπουργός τονίζοντας:
“Από ότι φαίνεται δεν υπήρξαν αυτά τα ερωτήματα ούτε στο μακρινό υπόβαθρο των περισσοτέρων συνδυασμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Κυριάρχησαν οι όρκοι συνέχισης του έργου από τους νυν δημάρχους και περιφερειάρχες, οι ευχαριστίες για την εμπιστοσύνη των πολιτών, κυριάρχησαν οι γνωστοί και συγγενείς, τα «καλά παιδιά της διπλανής πόρτας», και οι απολογισμοί των έργων που κοινό μοτίβο έχουν τα μεγαλεπήβολα έργα υποδομής και τη διανομή κονδυλίων σε ομάδες και μικρό συμφέροντα. Καμία αναφορά, το καμία έχει σημασία, σε κινδύνους, προκλήσεις, επιβεβλημένες αλλαγές στην κατοικία, την μετακίνηση, την παραγωγή, την κατανάλωση, τη χωροταξία, τα έργα υποδομής, τα οδικά δίκτυα και την αλλαγή του τρόπου σχεδιασμού όλων των παραπάνω” ανέφερε στο energymag ο Γ. Σταθακης, που συμπλήρωσε, ότι πλέον η πράσινη μετάβαση θέτει προφανείς άξονες δεσμευτικούς για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, για την εξοικονόμηση ενέργειας των κατοικιών και των κτιρίων, την ενίσχυση των δημόσιων μεταφορών και των οικολογικών μέσων μεταφοράς, τη μετάβαση στα ιδιωτικές μέσα και τις υποδομές, τις κυκλοφοριακές μελέτες και τον μετριασμό της χρήσης ΙΧ, του περιβαλλοντικού αποτυπώματος που έχει κάθε παραγωγική και οικονομική δραστηριότητας, την ενίσχυση των δικτύων τοπικής κατανάλωσης, και το μείζον θέμα της αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, ανάμεσα στα άλλα και μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων”
Ταμείο Ανάκαμψης
Στο φόντο αυτό στοίχημα είναι η απορροφητικότητα προγραμμάτων ειδικό σε θέματα ενεργειακής αναβάθμισης αλλά και η προώθηση των ΑΠΕ είτε με επενδυτικά σχέδια και την προώθηση του ειδικού χωροταξικού που εκκρεμεί, με ευθύνη, βεβαια, της κεντρικής κυβέρνησης, είτε κυριως με τις ενεργειακές κοινότητες, όπου βέβαια το πλαίσιο δεν είναι και άκρως ευνοϊκό για τους μικρούς παραγωγούς, μετά τις τελευταίες αναθεωρήσεις.
Όπως αναφέρεται άλλωστε σε σχέση με την απορρόφηση κονδυλίων ανοικτη είναι η απώλεια πόρων λόγω τροποποίησης υφιστάμενων δράσεων του Σχεδίου Ανάκαμψης.
Άλλωστε η ΕΕ, κατά την αξιολόγηση της τροποποίησης, θα εξετάσει, μεταξύ άλλων, εάν οι αντικειμενικές δυσκολίες υπήρχαν ήδη ή μπορούσαν να προβλεφθούν κατά την κατάρτιση του Σχεδίου και κατά πόσο υπάρχει εναλλακτική λύση, η οποία επιτρέπει την υλοποίηση της δράσης χωρίς την τροποποίησή της.
Εξηλεκτρισμός
Επίσης, η διαδικασία του εξηλεκτρισμού, όπου κεντρική θέση έχει και το μεγάλο σχέδιο της επέκτασης της ηλεκτροκίνησης σε όλη τη χώρα και η ενσωμάτωση των μπαταριών στο ηλεκτρικό σύστημα, αποτελούν βασικές προκλήσεις. Στο σχεδιασμό αυτό ήδη έχουν πάρει θέση οι μεγάλοι “παίκτες” του χώρου, κάτι που θα αποτελέσει μια βασική άσκηση ισορροπίας για τη νέα ηγεσία. Οι άμεσοι στόχοι, όπου η ενισχυτική δράση των δήμων, κρίνεταιι απαραίτητη, είναι, με βάση και το ΥΠΕΝ:
➢ Το 20% των ΙΧ οχημάτων να είναι μηδενικών ή χαμηλών ρύπων έως το 2027.
➢ Λειτουργία 8.900 δημόσια προσβάσιμων φορτιστών σε κοινόχρηστους χώρους αστικών κέντρων.
Ειδικότερα, σύμφωνα με ρύθμιση που πέρασε από τη Βουλή, οι δήμοι οφείλουν να προχωρήσουν τις διαδικασίες έως την 31η Δεκεμβρίου 2023, κάτι που όμως σε πολλές περιπτώσεις δύσκολα θα επιτευχθεί.
Μάλιστα, σε περίπτωση διενέργειας ανοιχτών διαγωνισμών παραχώρησης του δικαιώματος ανάπτυξης, διαχείρισης και λειτουργίας των δημοσίως προσβάσιμων σημείων επαναφόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων τίθεται υποχρεωτική για τους δήμους η χρησιμοποίηση συγκεκριμένων τευχών, τα οποία θα εκπονηθούν από το Αυτοτελές Τμήμα Ηλεκτροκίνησης του ΥΠΕΝ και θα εγκριθούν με κοινή υπουργική απόφαση, έτσι ώστε να μην υπάρξουν διαφοροποιήσεις από δήμο σε δήμο. Πάντως, η ρύθμιση αφήνει και ένα… παράθυρο ανοιχτό καθώς προβλέπει ότι η προθεσμία έναρξης των διαγωνισμών θα μπορεί να παρατείνεται με κοινή απόφαση των υπουργών Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Εσωτερικών.
Στόχος είναι η προμήθεια και εγκατάσταση περίπου 11.000 δημοσίως προσβάσιμων σημείων φόρτισης σε στρατηγικά σημεία αστικών και περιαστικών περιοχών, μια επένδυση που θα ξεπεράσει συνολικά τα 500 εκατ. ευρώ. Τα σημεία είχαν χωροθετηθεί από τα 328 Σχέδια Φόρτισης Ηλεκτρικών Οχημάτων (ΣΦΗΟ) τα οποία είχαν εκπονήσει οι δήμοι. «Φορτίζω παντού» Παράλληλα, αναμένεται η πρόσκληση του προγράμματος «Φορτίζω παντού», προϋπολογισμού 120 εκατ. ευρώ, το οποίο αποτελεί και ορόσημο του Ταμείο Ανάκαμψης για το πρώτο τρίμηνο του 2023, προκειμένου να ενισχυθούν ιδιωτικοί φορείς (όπως είναι σούπερ μάρκετ, πρατήρια καυσίμων, εμπορικά κέντρα κ.ά.) για την εγκατάσταση περίπου 8.000 δημοσίως προσβάσιμων σημείων ταχείας και υπερταχείας φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων.
Από μελέτη, πάντως, που είχε εκπονηθεί για λογαριασμό του ΥΠΕΝ είχε υπολογιστεί ότι, θα απαιτηθούν περισσότερα από 13.000 δημόσια σημεία φόρτισης έως το 2025 και συνολικά 100.000 έως το 2030, με τις αναγκαίες επενδύσεις να ξεπερνούν τα 700 εκατ. ευρώ. Το πλήθος των φορτιστών στο δημόσιο οδικό δίκτυο αποτελεί κρίσιμη παράμετρο για την απόκτηση ηλεκτρικών οχημάτων από τους πολίτες. Όσο για το υψηλό κόστος της απόκτησής τους, σήμερα περιορίζεται μέσω των προγραμμάτων «Κινούμαι Ηλεκτρικά» για ΙΧ και «Πράσινα Ταξί».
Απορρίμματα
Για την κυκλική οικονομία - βιώσιμες πόλεις - διαχείριση απορριμμάτων οι στόχοι επίσης είναι επίσης φιλόδοξοι και άκρως απαιτητικές οι προθεσμίες. Συγκεκριμένα προβλέπεται με βάση και το σχεδιασμό του ΥΠΕΝ :
➢ Ολοκλήρωση των 45 Μονάδων Διαχείρισης Αποβλήτων έως το 2025.
➢ Κάλυψη των αναγκών σε υποδομές διαχείρισης αστικών λυμάτων σε 250 περίπου οικισμούς κάτω των 2.000 κατοίκων σε νησιωτικές, ορεινές, ευαίσθητες περιοχές.
Συνολικά, στην κυκλική οικονομία, σύμφωνα με τον ΣΕΒ, επίκεντρο “πρέπει να είναι η αποδοτική χρήση των πεπερασμένων φυσικών πόρων του πλανήτη, για παραγωγή προϊόντων σχεδιασμένων ώστε να μπορούν να παραμένουν εντός της οικονομίας για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα και όταν απορριφθούν να δημιουργήσουν το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα”.
Με βάση τη μελέτη του Συνδέσμου, η χώρα μας, τα τελευταία χρόνια έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε επίπεδο πολιτικών και ρυθμιστικού πλαισίου, με την υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κυκλική Οικονομία το 2018 και την έγκριση του Σχεδίου Δράσης (Οδικού Χάρτη) το 2021, καθώς και με επιμέρους παρεμβάσεις, όπως ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για τη διαχείριση αποβλήτων.
“Ωστόσο, σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής, η κυκλική οικονομία στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά, με μία από τις βασικές αδυναμίες να παραμένει το υψηλό ποσοστό ταφής αποβλήτων. Ειδικότερα, η κυκλική χρήση υλικών ανήλθε σε 2,4% το 2016 και σε 5,4% το 2020, σε σύγκριση με 12,8% κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.” σημειώνει ο ΣΕΒ “φωτογραφίζοντας” και τις ευθύνες των τοπικών αρχόντων, και προσθέτει:
“Τα ποσοστά αυτά καταδεικνύουν ότι το μερίδιο των δευτερογενών υλικών που επανεισάγεται στην οικονομία είναι πολύ μικρό. Ταυτόχρονα, η παραγωγικότητα των πόρων, ένας δείκτης που εκφράζει πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιεί η οικονομία τους υλικούς πόρους για την παραγωγή πλούτου, αν και βελτιώνεται σταθερά την τελευταία δεκαετία, εξακολουθεί να υπολείπεται στην Ελλάδα (€1,77 ανά kg έναντι €2,09 ανά kg κατά μέσο στην Ε.Ε., Δ2).
“Με την ψήφιση του Νόμου 4819/2021 η Ελλάδα έχει αναθεωρήσει το ρυθμιστικό πλαίσιο διαχείρισης αποβλήτων, ώστε να συμβαδίζει με τις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Κυκλική Οικονομία και να υποστηρίξει τους φιλόδοξους στόχους του Εθνικού Σχεδίου για τη Διαχείριση Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) που υιοθετήθηκε το 2020.
Υγειονομική ταφή
Το ΕΣΔΑ προβλέπει, μεταξύ άλλων, ελαχιστοποίηση της υγειονομικής ταφής αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) στο 10% έως το 2030 -πέντε έτη νωρίτερα από ό,τι απαιτεί η Ε.Ε.-, καθιέρωση ρευμάτων χωριστής συλλογής για τουλάχιστον 10 υλικά, οργάνωση Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) για νέα ρεύματα αποβλήτων και δημιουργία νέων μονάδων διαλογής και επεξεργασίας αποβλήτων και ενεργειακής αξιοποίησης των υπολειμμάτων επεξεργασίας αποβλήτων και απορριμματογενών καυσίμων.
Η επίτευξη των φιλόδοξων στόχων που έχουν τεθεί, εντείνει την ανάγκη επιτάχυνσης αλλά και αποτελεσματικότητας ώστε να βελτιωθούν οι διαχρονικά χαμηλές επιδόσεις της Ελλάδας στον τομέα των αποβλήτων” αναφέρει η μελέτη του ΣΕΒ που εντοπίζει μια σειρά από ενδιαφέροντα δεδομένα.
“Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 80% περίπου των αστικών αποβλήτων καταλήγει σε ταφή (Δ4), ποσοστό που αποτελεί την τρίτη χειρότερη επίδοση σε επίπεδο Ε.Ε. και απέχει πολύ από τον στόχο του 10% υγειονομική ταφή μέχρι το 2030. Η επιβολή του θεσμοθετημένου τέλους υγειονομικής ταφής, όπως ισχύει σε 23 χώρες στην Ε.Ε., πρέπει να εφαρμοστεί σύμφωνα με τις προβλέψεις του Νόμου 4819/2021, με στόχο να συμβάλλει στο να καταστεί η ταφή ακριβότερη της επεξεργασίας – διαχείρισης.”
Σημειώνεται, με βάση τον ΣΕΒ, ότι το πρόβλημα εντοπίζεται στη διαχείριση αστικών αποβλήτων και όχι στην παραγωγή τους. Στην έκθεση της Ε.Ε. αναφέρεται ότι:
• Εξακολουθεί να λειτουργεί μεγάλος αριθμός χώρων υγειονομικής ταφής που είναι παράνομοι ή δεν πληρούν τα πρότυπα. Παράλληλα, 17 τέτοιοι χώροι έχουν κλείσει, χωρίς να έχουν ακόμα αποκατασταθεί. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με δύο αποφάσεις του, έχει καταδικάσει την Ελλάδα, η οποία έχει καταβάλει πρόστιμα ύψους €66,5εκ. για αυτές τις παραβάσεις.
• Η χώρα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την αναποτελεσματική διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων και έχει καταβάλει μέχρι σήμερα πρόστιμα ύψους €49,6 εκατ.
• Περαιτέρω πρόοδος, π.χ. ως προς τους εναπομείναντες παράνομους χώρους υγειονομικής ταφής θα είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων, ενώ πρέπει να ενταθούν και οι προσπάθειες για τη δημιουργία επαρκούς δικτύου εγκαταστάσεων για την αποτελεσματική διαχείριση του συνόλου των επικίνδυνων αποβλήτων.
• Η χώρα δεν διαθέτει επαρκείς εγκαταστάσεις επεξεργασίας και χωριστή συλλογή για γυαλί και βιοαποδομήσιμα απόβλητα. Τα περισσότερα οργανικά απόβλητα απορρίπτονται σε χώρους υγειονομικής ταφής χωρίς προηγουμένως να έχουν σταθεροποιηθεί.
• Έχει σημειωθεί αμελητέα πρόοδος την τελευταία δεκαετία όσον αφορά την αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης, με το ποσοστό των αστικών αποβλήτων που ανακυκλώνεται να ανέρχεται σε μόλις 21% το 2019 (Δ6), τη στιγμή που ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 48% και ο στόχος για το 2025 στο 55%.
Είναι προφανές, ότι με δεδομένες τις δεσμεύσεις της χώρας έναντι της ΕΕ, στη βάση και του Εθνικού Σχεδίου για την Κυκλική Οικονομία, ο ρόλος των Δήμων και των Περιφερειών είναι κομβικός, σε διάφορα επίπεδα άσκησης πολιτικής, από τα ποσοστά ανάκτησης υλικών, τη χωροθέτηση των σημείων ανακύκλωσης, την προώθηση της “εκπαίδευσης” των πολιτών και βέβαια την ολοκλήρωση των μονάδων διαχείρισης.
Η μελέτη
Στο φόντο αυτό ιδιαίτερη σημασία έχει πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις για τους Δήμους με τίτλο, “ Στο "μικροσκόπιο" 14 τομείς πολιτικής - Οι αδυναμίες των δομών πολιτικής προστασίας
Οι μεταρρυθμίσεις, που προωθήθηκαν στο θεσμό της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης άφησαν άλυτα -ή και δημιούργησαν- σημαντικά προβλήματα, με βάση όσα αναφέρει, νέα έρευνα της διαΝΕΟσις, που επιχειρεί να χαρτογραφήσει την κατάσταση και να προτείνει μια ευρεία μεταρρύθμιση, προσαρμοσμένη στα πολλά και συγκεκριμένα προβλήματα, τα οποία διαπιστώνει.
Η μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και υπογράφεται από ομάδα έξι οικονομολόγων του ίδιου Πανεπιστημίου, εστιάζει στη δραστηριότητα των δήμων σε 14 πεδία, τα οποία ονομάζει πυλώνες. Οι πυλώνες αυτοί καλύπτουν ένα ευρύ πεδίο: από την αδειοδότηση των επιχειρήσεων, μέχρι την πολιτική προστασία από φυσικές καταστροφές που απασχολεί την επικαιρότητα αυτό το διάστημα και για την οποία μέχρι σχετικά πρόσφατα οι δήμοι δεν είχαν αρμοδιότητες. Η έρευνα αναλύει διεξοδικά τον κάθε πυλώνα και καταλήγει σε πολυσέλιδα, λεπτομερή, κωδικοποιημένα σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Όπως τονίζεται, οι δήμοι σήμερα στην Ελλάδα, έχουν έναν πολύ σημαντικό τριπλό ρόλο. Αφενός έχουν πολιτικό ρόλο, αφού οι δήμαρχοι εκλέγονται απευθείας από τους δημότες. Επιπλέον, έχουν σημαντικό διοικητικό ρόλο, καθώς συμμετέχουν στο ενιαίο σύστημα διοίκησης στη χώρα. Τέλος, έχουν αναπτυξιακό ρόλο: διαχειρίζονται πόρους και συμμετέχουν καθοριστικά στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη.
“Φυσικά, η λειτουργία και η φυσιογνωμία των δήμων στην Ελλάδα έχει αλλάξει με τον χρόνο. Πολλές μεταρρυθμίσεις πέρασαν και έφεραν κάποιες θετικές αλλαγές η καθεμία. Η μελέτη μετράει συνολικά δέκα θεμελιώδεις ελληνικούς νόμους, που είχαν σκοπό να μεταρρυθμίσουν τον τρόπο λειτουργίας των δήμων: από την εγκύκλιο 1883 το 1828 επί Ιωάννη Καποδίστρια, μέχρι τον "Καλλικράτη" το 2010. Επιπλέον, σημειώνει ακόμη τρεις πιο πρόσφατους νόμους, από το 2018 κι έπειτα, οι οποίοι επέφεραν αλλαγές” αναφέρει η μελέτη που “αναφέρεται σε περιπτώσεις που πράγματι υπήρξε αναδιανομή αρμοδιοτήτων.
Οι πόροι
Όπως αναφέρει η μελέτη, "η ανακατανομή των αρμοδιοτήτων δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη ανακατανομή των πόρων ή πρόσθετων πόρων στις περιπτώσεις δημιουργίας νέων αρμοδιοτήτων ή/και νέων δομών τοπικής διακυβέρνησης", ενώ επισημαίνει και τη μικρή οικονομική αυτοτέλεια των ΟΤΑ. Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι τα σύνορα των νέων δήμων, τους οποίους δημιουργούσαν οι μεταρρυθμίσεις κάθε εποχής, δεν λάμβαναν πάντοτε υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου "με αποτέλεσμα να λάβει χώρα μια αυθαίρετη, πολιτικά υποκινούμενη άθροιση ανόμοιων χώρων". Τέλος, ευρύτερα προβλήματα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης όπως η πολυνομία και η κακονομία επηρεάζουν φυσικά και τους δήμους.
Σε σχέση με τους “πράσινους” τομείς πολιτικής η μελέτη αναφέρει, τα εξής σημεία που χρήζουν προσοχής:
Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός
Ο προβληματικός πολεοδομικός σχεδιασμός στη χώρα είναι γνωστός και καλά τεκμηριωμένος. Παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες, οι πολλές και αντιθετικές μεταξύ τους πολεοδομικές διατάξεις σε διάσπαρτους νόμους δημιούργησαν ένα πολύ αναποτελεσματικό σύστημα, το οποίο δημιουργεί πολλά προβλήματα, τόσο στην ανάπτυξη, όσο και στην προστασία του περιβάλλοντος. Τι κάνουν και τι μπορούν να κάνουν οι δήμοι γι’ αυτό;
Τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ) είναι τα κείμενα, οι χάρτες και τα διαγράμματα που καθορίζουν την ανάπτυξη και την οργάνωση περιοχών σε μία ή σε περισσότερες δημοτικές ενότητες ενός δήμου. Τα ΤΠΣ ορίζουν πολύ σημαντικές παραμέτρους στην ανάπτυξη των πόλεων: βασικά προγραμματικά μεγέθη, όρια πολεοδομικών ενοτήτων και οικισμών, χρήσεις γης, όρους και περιορισμούς δόμησης, σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις, δίκτυα και υποδομές μεταφορών, μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ή μέτρα για την αντιμετώπιση φυσικών ή άλλων απειλών.
Τοπική αγροτική πολιτική
Ο "Καλλικράτης" παραχώρησε στους δήμους της χώρας πολλές αρμοδιότητες για τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία στην επικράτειά τους. Όμως, ίσως με αυτό τον τρόπο σε κάποιες περιπτώσεις η κατάσταση να έγινε πιο περίπλοκη. Όπως σημειώνει η μελέτη "η δημιουργία τεσσάρων επιπέδων άσκησης αγροτικής πολιτικής (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Αποκεντρωμένη Διοίκηση, περιφέρεια, δήμος) προκαλεί συχνά προβλήματα συντονισμού και επικάλυψης αρμοδιοτήτων".
Οι συγγραφείς τονίζουν, ακόμα, τη συχνά απόλυτη έλλειψη ειδικευμένων γεωπόνων στις διευθύνσεις αγροτικών υποθέσεων και στα γραφεία γεωργικής ανάπτυξης πολλών δήμων, καθώς και την ευρύτερη έλλειψη προσωπικού των νέων διευθύνσεων και τμημάτων. Τα προβλήματα αυτά συνυπάρχουν με την ανεπαρκή επιμόρφωση του προσωπικού που ήδη εργάζεται εκεί.
Τουρισμός Και Αγροδιατροφή Στην Ελλάδα
Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στην αλιεία, μερικές αρμοδιότητες των δήμων ίσως δεν έχουν νόημα: "Η θάλασσα, οι λίμνες και τα ποτάμια συνιστούν ευρύτερα οικοσυστήματα, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα όρια ενός δήμου. Συνεπώς, η διαχείριση των ιχθυοτρόφων υδάτων δεν μπορεί να κατατμηθεί σε μικρές ενότητες", επισημαίνουν οι συγγραφείς. Επιπλέον, πολλοί δήμοι δεν διαθέτουν σύγχρονα μέσα (π.χ. γεωγραφικά πληροφοριακά συστήματα) για την αποτελεσματική διαχείριση της αγροτικής γης.
Μεταξύ των προτάσεων της μελέτης είναι και οκτώ δράσεις για την καλύτερη σύνδεση μεταξύ τουρισμού και αγροδιατροφής, αλλά και η ανάπτυξη καλύτερων μηχανισμών διάδοσης των επιτυχημένων παραδειγμάτων προβολής και προώθησης τοπικών αγροτικών προϊόντων.
Τοπική περιβαλλοντική πολιτική
Το θεσμικό πλαίσιο που ορίζει τις δυνατότητες των δήμων στον τομέα της περιβαλλοντικής πολιτικής παρουσιάζει, επίσης, σημαντικές αδυναμίες. "Παρά τις προσπάθειες συνεχούς βελτίωσης, το θεσμικό και ρυθμιστικό περιβαλλοντικό πλαίσιο δύναται να χαρακτηριστεί ως πολύπλοκο και συχνά ασαφές, με πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων σε πλήθος φορέων", γράφει η έρευνα.
Και εξηγεί ακριβώς τις αδυναμίες: "Το σύστημα διακυβέρνησης χαρακτηρίζεται από υπερβολικό συγκεντρωτισμό, δεδομένου ότι οι αρμοδιότητες των δήμων, και ιδιαίτερα της Αττικής, κρίνονται ως περιορισμένες [...]. Ακόμη στη διαχείριση των απορριμμάτων, μιας πολυεπίπεδης δημόσιας πολιτικής, όμως με κατεξοχήν τοπικές αρμοδιότητες στις βασικές λειτουργίες της, υπάρχει ανάγκη για ενίσχυση της εταιρικής σχέσης με αναβάθμιση της συμμετοχής των ΟΤΑ σε ζητήματα σχεδιασμού και προγραμματισμού. Επίσης, στις περισσότερες περιπτώσεις χωροθέτησης έργων και επενδύσεων, η γνώμη της αυτοδιοίκησης δεν είναι δεσμευτική, ενώ σε άλλες η διατύπωσή της είναι προαιρετική".
Οι συγγραφείς παραθέτουν, επιπλέον, προτάσεις για τη διαχείριση των στερεών και υγρών αποβλήτων, όπως είναι η δημιουργία κέντρων δημιουργικής επαναχρησιμοποίησης υλικών ή έργα για την ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση του νερού από την τριτοβάθμια επεξεργασία λυμάτων για πότισμα. Σημειώνουν, επίσης, αρκετές δράσεις για τον τομέα της ενέργειας: ενεργειακή αναβάθμιση δημοτικών κτηρίων, πιο αποδοτικό δημοτικό φωτισμό, περισσότερα και καλύτερα τοπικά μέσα μεταφοράς, προώθηση των ΑΠΕ και δημοτικές Ενεργειακές Κοινότητες.
Πολιτική προστασία
Η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή, αλλά και η επικαιρότητα των τελευταίων ημερών με τις συχνές φυσικές ή άλλες καταστροφές, έχουν φέρει τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας του ελληνικού κράτους στο προσκήνιο. Ποιος είναι ο ρόλος των δήμων και πώς μπορεί να βελτιωθεί η συνεισφορά τους;
Μέχρι το 2020 δεν υπήρχε ειδική νομοθεσία για τις αρμοδιότητες των δήμων σε ζητήματα πολιτικής προστασίας. Ακόμη και μετά τη σχετική ρύθμιση με τον Ν. 4662/2020, η μελέτη αναδεικνύει την πολυπλοκότητα αυτού του θεσμικού πλαισίου και τις ασάφειές του. Ταυτόχρονα διαπιστώνει και τις συχνά ανεπαρκείς και υποστελεχωμένες εσωτερικές δομές των δήμων.
Οι σχετικές προτάσεις μεταρρυθμίσεων, επομένως, αφορούν το θεσμικό πλαίσιο (π.χ. αρμοδιότητες κλαδέματος των δέντρων κοντά σε καλώδια, καθαρισμού οικοπέδων), την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, ζητήματα χρηματοδότησης, υποδομών, αλλά και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας. Τέλος, η μελέτη προτείνει τη δημιουργία ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών δήμων σε θέματα πολιτικής προστασίας - μπορείτε να βρείτε όλα τα σχόλια και τις προτάσεις της μελέτης στις σελίδες 150 έως 155.
Τοπικός αναπτυξιακός σχεδιασμός
Είναι γνωστό ότι οι δήμοι σχεδιάζουν και πραγματοποιούν τα αναπτυξιακά έργα τους αξιοποιώντας, κυρίως, τις δυνατότητες των ευρωπαϊκών πόρων, με τους διαδοχικούς κύκλους ΕΣΠΑ. Έχουν τη δυνατότητα να αντλούν πόρους για τα απαραίτητα έργα τόσο από τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (που τα διαχειρίζονται συνήθως τα υπουργεία), όσο και από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (που τα διαχειρίζονται οι περιφέρειες).
Η μελέτη διαπιστώνει σημαντικά προβλήματα στην αξιοποίηση των παραπάνω, αλλά και άλλων πόρων: παρατηρεί εσωστρέφεια στην ανάπτυξη δημοτικών πολιτικών, αλλά και "σημαντική υστέρηση στην ετοιμότητα των ΟΤΑ να αξιοποιήσουν χρηματοδοτικά εργαλεία, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον καταλύτη σε μια προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών". Καταλήγει ότι δημιουργείται "κλίμα επανάπαυσης ή/και αποποίησης ρόλου" στους δήμους, καθώς αναμένουν άλλα επίπεδα διοίκησης να λάβουν τις αποφάσεις γι’ αυτούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, και με τη συμβολή της ΚΕΔΕ, η μελέτη διατυπώνει πολλές, συγκεκριμένες προτάσεις για τεχνικές βελτιώσεις στο θεσμικό πλαίσιο (π.χ. δημιουργία ευρύτερων υποστηρικτικών μηχανισμών, ενίσχυση της συμμετοχής των φορέων στη διαμόρφωση του αναπτυξιακού σχεδιασμού) και στις διαδικασίες. Επιπλέον, υπογραμμίζει ευρύτερα και πιο διαχρονικά ζητήματα ανάπτυξης που αφορούν τους δήμους.
Παράλληλα η μελέτη θέτει το θέμα των πόρων και αναφέρει μια σειρά από ενδιαφέροντα σημεία.
Η Φορολόγηση Ακινήτων Ως Πηγή Χρηματοδότησης Των ΟΤΑ
"Το κεντρικό κράτος συνεχίζει να σφιχταγκαλιάζει τους ΟΤΑ", παρατηρούν οι συγγραφείς. "Οι μεταρρυθμίσεις για την τοπική αυτοδιοίκηση αποφασίζονται και σχεδιάζονται κυρίως από την κεντρική διοίκηση". Σε αυτή την ενότητα η μελέτη καταπιάνεται με τα γνωστά προβλήματα αυτονομίας των δήμων, τα οποία τους καθιστούν εξαρτημένους από την κεντρική κυβέρνηση.
Η έρευνα επισημαίνει την ανάγκη αύξησης των εσόδων των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων (του βασικού εσόδου των δήμων από το κεντρικό κράτος), αλλά και την ανάγκη οι πόροι αυτοί να διανέμονται με διαφορετικό τρόπο, που να προβλέπει ένα ελάχιστο εγγυημένο ποσό λειτουργικών δαπανών σε σχέση με τις αρμοδιότητες. Υπογραμμίζουν, επίσης, την ανάγκη για μηχανισμούς αυτόματης εκχώρησης των πόρων που αναλογούν στις αρμοδιότητες που μεταφέρονται στους δήμους, καθώς και για ρήτρες έγκαιρης καταβολής.
Σε αυτό το πλαίσιο οι συγγραφείς προτείνουν θεσμικές, ελεγκτικές, οργανωτικές-διαχειριστικές καθώς και χρηματοδοτικές μεταρρυθμίσεις. Μεταξύ των προτάσεων είναι η καλύτερη στελέχωση των οικονομικών υπηρεσιών και η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, η "διασφάλιση της συνέργειας των χρηματοδοτήσεων του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις" και η διαμόρφωση κριτηρίων διαφάνειας.
