του Γιώργου Μελέα*,
Ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, δημιουργεί θετικό αποτύπωμα στην πολιτική για το κλίμα της ΕΕ αλλά προκαλεί και προβληματισμό για την ενιαία αγορά και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η πρόταση της Επιτροπής για τη θέσπιση μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα δημοσιεύθηκε στις 14 Ιουλίου 2021, μαζί με προτάσεις για την αναθεώρηση της υπόλοιπης βασικής νομοθεσίας της ΕΕ για το κλίμα, της λεγόμενης δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55%.
Κύριοι στόχοι του μηχανισμού είναι να αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις της ΕΕ να μεταφέρουν την παραγωγή τους σε χώρες με λιγότερο φιλόδοξες πολιτικές για την κλιματική αλλαγή (διαρροή άνθρακα) και να ενθαρρύνει μια παγκόσμια μετάβαση σε ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050 σύμφωνα με τη συμφωνία του Παρισιού.
Εναλλακτική λύση
Επί του παρόντος, ο κίνδυνος διαρροής άνθρακα αντιμετωπίζεται στην Ένωση στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών ΕΕ.
Για τους τομείς που καλύπτονται από το εν λόγω σύστημα και διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο διαρροής άνθρακα χορηγούνται δωρεάν δικαιώματα.
Ένας μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα αποτελεί εναλλακτική λύση για τα μέτρα αυτά και, ως εκ τούτου, θα τα αντικαταστήσει με την πάροδο του χρόνου.
Που θα επιβάλλεται φόρος
Ο μηχανισμός θα καθορίζει την τιμή των εισαγωγών περιορισμένου αριθμού προϊόντων υψηλής ρύπανσης με βάση την περιεκτικότητά τους σε άνθρακα.
Ο φόρος θα επιβάλλεται αρχικά μόνο σε ορισμένα προϊόντα, όπως ο χάλυβας, το αλουμίνιο, το τσιμέντο, η ηλεκτρική ενέργεια και τα λιπάσματα.
Ο μηχανισμός θα ανακλά το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών, με την έννοια ότι το σύστημα βασίζεται στην αγορά πιστοποιητικών από τους εισαγωγείς.
Σύστημα εκθέσεων θα ισχύει από το 2023 για τα προϊόντα που αποσκοπούν στην διευκόλυνση της ομαλής ανάπτυξής του και του διαλόγου με τρίτες χώρες, ενώ οι εισαγωγείς θα αρχίσουν να καταβάλλουν τέλος χρηματοοικονομικής προσαρμογής το 2026.
Μέχρι 31 Μαίου
Όταν το οριστικό σύστημα τεθεί σε πλήρη λειτουργία το 2026, οι εισαγωγείς της ΕΕ θα καλούνται να δηλώνουν κάθε χρόνο, μέχρι τις 31 Μαΐου, την ποσότητα των εμπορευμάτων και το ποσό των ενσωματωμένων εκπομπών στα συνολικά προϊόντα που εισήγαγαν στην ΕΕ το προηγούμενο έτος, και θα καταθέτουν τον αντίστοιχο αριθμό πιστοποιητικών του μηχανισμού.
Οι συνέπειες
Πρόκειται για μια καλή πρόταση; Θα επιτευχθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που έχει θέσει η Επιτροπή; Μήπως στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων της κλιματικής πολιτικής θυσιάζονται σημαντικές πολιτικές της ΕΕ;
Πολλά σημαντικά θέματα θα χρειαστούν περαιτέρω ανάπτυξη μέσω των κατά εξουσιοδοτήσεων πράξεων για την εφαρμογή.
Ως εκ τούτου, λαμβάνοντας υπόψη αυτήν την παράμετρο είναι δύσκολο να καταλάβουμε ποιες θα είναι οι συνέπειες της εφαρμογής για κάθε μεταποιητικό τομέα.
Οι αμφιβολίες σχετικά με αρκετές βασικές λεπτομέρειες του προτεινόμενου κανονισμού καθιστούν δύσκολη την αξιολόγηση του έως ότου προχωρήσει περαιτέρω η νομοθετική διαδικασία.
Επιπτώσεις σε εισαγωγές και εξαγωγές
Για παράδειγμα, στις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, δεν είναι σαφές εάν η Επιτροπή αξιολόγησε δεόντως τον αντίκτυπο που έχει η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ και πώς θα αποφέρει απροσδόκητα κέρδη για ολόκληρο τον τομέα (και υψηλότερο κόστος για τους καταναλωτές) και, ως εκ τούτου, θα αύξανε τον κίνδυνο διαρροής άνθρακα μεταξύ των τομέων έντασης ηλεκτρικής ενέργειας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας δεν λαμβάνεται υπόψη στο πεδίο υπολογισμού του αποτυπώματος άνθρακα των εισαγόμενων προϊόντων.
Άλλο ένα ζήτημα που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, σχετίζεται με τις εξαγωγές. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία είναι προσανατολισμένη στις εξαγωγές και εάν, ως συνέπεια του μηχανισμού, έχει κάποια προστασία από τις εισαγωγές, αλλά δεν μπορεί να ανταγωνιστεί στις διεθνείς αγορές, η έλλειψη ανταγωνιστικότητας θα είναι σημαντική και η Ευρώπη δεν θα είναι πλέον σε θέση να προσελκύσει βιομηχανικές επενδύσεις.
Εάν ο μηχανισμός δεν περιλαμβάνει καθεστώς εκπτώσεων για τις εξαγωγές, οι αλυσίδες αξίας του κλάδου παραγωγής της ΕΕ και η εξωτερική ανταγωνιστικότητα θα υποφέρουν σε μεγάλο βαθμό.
Μπορεί να υπάρχουν εύλογα ισότιμοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ εταιρειών τρίτων χωρών και εταιρειών της ΕΕ στην ενιαία αγορά, αλλά καμία εταιρεία της ΕΕ δεν θα μπορούσε να ανταγωνιστεί στο εξωτερικό, καθώς οι παραγωγοί της ΕΕ θα πληρώνουν πλήρες κόστος άνθρακα, ενώ οι ανταγωνιστές από τρίτες χώρες θα πληρώνουν ελάχιστα ή καθόλου.
(Ο Γιώργος Μελέας είναι Εθνικός Εμπειρογνώμονας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, Πρώην φορολογικός ακόλουθος στην Μόνιμη Εθνική Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην ΕΕ)
