του Παναγιώτη Παπασταματίου,
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν προετοιμάστηκε σε λίγες ημέρες. Φαντάζομαι ότι ένας πόλεμος σχεδιάζεται σε βάθος χρόνου. Στην προκειμένη περίπτωση, μια πτυχή του σχεδιασμού ήταν η ενεργειακή. Η έκρηξη του πολέμου μπορεί να μας φωτίσει αιτίες και συμπεριφορές που όταν λάμβαναν χώρα μερικοί τις δικαιολογούσαν (από αφέλεια, οικονομικό συμφέρον ή άλλους λόγους) και πολλοί (οι περισσότεροι, μεταξύ τους και εγώ) απλά προσπαθούσαν να ωθήσουν το μυαλό και τη ψυχολογία τους στο καλό σενάριο.
Ο πόλεμος αποκαλύπτει συνέπειες της ενεργειακής εξάρτησης από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Δίνει επίσης ερμηνείες για το τι συμβαίνει τους τελευταίους μήνες και ακυρώνει στην πράξη απίθανες θεωρίες που προσπαθούσαν να αποδώσουν την ενεργειακή κρίση σε λάθος αιτίες.
Επί μήνες ραγδαίας ανόδου των τιμών ενέργειας ακούγονταν φωνές ότι «φταίνε οι χαμηλές επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα, φταίει η αιολική ενέργεια, φταίει η κλιματική πολιτική, φταίει η ενεργειακή μετάβαση». Ακόμα και λίγες ώρες πριν την εισβολή, άκουγα στο ραδιόφωνο απολογητές της Ρωσικής επιθετικής πολιτικής να αποδίδουν στην ευρωπαϊκή πολιτική για το κλίμα, την έκρηξη των τιμών ενέργειας. Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα δεδομένα έδειχναν και δείχνουν ότι αυτή οφείλεται σε μέγιστο βαθμό στην άνοδο του φυσικού αερίου και όχι στην άνοδο του.
Δείτε το διάγραμμα:
Πηγή: https://twitter.com/emberclimate/status/1472205185716043780?lang=ar-x-fm
Ακόμα ακούω στα αφτιά μου την παράλογη φράση «η πίεση για περισσότερες ανανεώσιμες, αυξάνει την τιμή του φυσικού αερίου». Επρόκειτο για πλήρη σύγχυση αιτίας και αιτιατού.
Την ίδια στιγμή, η Ρωσία υποτροφοδοτούσε σκόπιμα την ΕΕ, παρά τις υψηλές τιμές αερίου, και άφηνε άδειες τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης της Gazprom στην Ευρώπη. Πλέον καταλαβαίνουμε ότι το έκανε ως προετοιμασία για πόλεμο.
Στις αρχές του έτους, ο Φατίχ Μπιρόλ του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) επεσήμανε αυτή την ανωμαλία της εμπορικής συμπεριφοράς της Gazprom: «We see strong elements of ‘artificial tightness’ in European gas markets, which appears to be due to the behavior of Russia’s statecontrolled gas supplier. Unlike other pipeline suppliers – such as Algeria, Azerbaijan and Norway – Russia has reduced its exports to Europe by 25% in the fourth quarter of 2021 compared with the same period in 2020 – and by 22% compared with its 2019 levels. And this is despite the exceptionally high market prices for natural gas that we have seen in recent months».
(Πηγή: https://www.iea.org/commentaries/europe-and-the-world-need-to-draw-the-right-lessons-from-today-s-natural-gas-crisis νκαι στη διαφάνεια 12 εδώ: Ομιλία Π.Παπασταματίου στο 5o Climate Crisis Conference 2022 | Τρίτη 1 Φεβρουαρίου 2022 – ΕΛΕΤΑΕΝ)
Η Ρωσία το αρνήθηκε. Πολλά μέσα ενημέρωσης και ειδικοί αντέδρασαν με τη γραμμή «άσε τη Ρωσία ήσυχη, όλα είναι θέμα του ανόητου σεναρίου για το κλίμα».
Μέχρι πριν λίγες ημέρες, ήταν σίγουρα δυνατό να συζητείται εάν η Ρωσία είχε κίνητρα τεχνικής, εμπορικής ή πολιτικής συμπεριφοράς. Με την τήρηση των υφιστάμενων συμβάσεων, η Ρωσία παρέμεινε επιδέξια στη σφαίρα της εύλογης αμφισβήτησης.
Αλλά υποθέτω ότι αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην συνδεθεί η ασυνήθιστη εμπορική πρακτική της Gazprom των τελευταίων μηνών - ειδικά το ζήτημα της χαμηλής αποθήκευσης - με τα γεγονότα που εκτυλίσσονται αυτή τη στιγμή. Μια πιθανή απάντηση για αυτή τη σύνδεση είναι η εξής: Η Ρωσία υπολόγισε ότι ένα περιβάλλον υψηλών λογαριασμών θα περιόριζε τις επιλογές των ευρωπαίων για μέτρα αντιποίνων που συνεπάγονται πληθωριστικές επιπτώσεις. Το Κρεμλίνο χρησιμοποίησε ως όπλο τους λογαριασμούς των νοικοκυριών ενώ όλοι ήμασταν απασχολημένοι περιμένοντας να χρησιμοποιήσει τους αγωγούς.
(Η αύξηση της παροχής αερίου του συμβαίνει από προχθές, δεν αλλάζει το συμπέρασμα. Μάλλον το αντίθετο).
Υπάρχουν δύο παράγοντες μέσω των οποίων η Ρωσία επηρέασε τις τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη: τα επίπεδα αποθήκευσης στις εγκαταστάσεις της Gazprom στην Ευρώπη και το επίπεδο των πωλήσεων spot στις ευρωπαϊκές αγορές.
Ιστορικά χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης αερίου στην Ευρώπη καταγράφονται από κάθε Ιούλιο και μετά. Αυτή τη φορά όμως ορισμένες εγκαταστάσεις ήταν πιο άδειες από άλλες: οι εγκαταστάσεις της Gazprom στη Γερμανία και την Αυστρία, γεγονός που μείωσε το συνολικό επίπεδο αποθηκευμένου αερίου της ΕΕ.
Όσον αφορά τον εφοδιασμό, σε αντίθεση με άλλους προμηθευτές (π.χ. Νορβηγία ή το LNG), η Ρωσία δεν πρόσθεσε πολλά πέρα από τις συμβατικές υποχρεώσεις. Ενώ οι Nord Stream και Turk Stream πρόσφεραν με τη μέγιστη χωρητικότητα, η διαμετακόμιση μέσω Λευκορωσίας και Ουκρανίας ήταν περιορισμένη έως ανύπαρκτη.
Έτσι, όπως ήδη αναφέραμε και διαπίστωσε ο ΙΕΑ, το 4ο τρίμηνο του 2021, οι ρωσικές προμήθειες ήταν 25% χαμηλότερες από το 4ο τρίμηνο του 2020 και 22% χαμηλότερες από το τέταρτο τρίμηνο του 2019.
Ενώ η κρίση φυσικού αερίου επιδεινωνόταν από ζητήματα εφοδιασμού που αφορούσαν τη Ρωσία, ειδικοί ή και η ίδια η Ρωσία απέδιδαν το φαινόμενο σε διαφορετικές αιτίες που συχνά ήταν αντιφατικές μεταξύ τους. (Ενδεικτικά:
https://ft.com/content/80109d85-f896-44fc-b4da-523b626c5c3d
https://www.ft.com/content/228db4a7-5e81-4801-ac56-870e8bcfd1e5)
Η άμυνα σε όλα αυτά είναι η ενεργειακή ανεξαρτησία. Σε αυτό το παιχνίδι όμως ο παράγοντας χρόνος είναι σημαντικός:
Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να αξιοποιήσουμε το γνωστό και 100% βεβαιωμένο ενεργειακό μας πλούτο. Αυτός είναι ο άνεμος και ο ήλιος.
Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να χρησιμοποιήσουμε γνωστές και ώριμες τεχνολογίες. Τέτοιες είναι η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική ενέργεια, η αντλησιοταμίευση, τα έξυπνα δίκτυα, η εξοικονόμηση ενέργειας.
Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να αναπτύξουμε τις πιο φτηνές εγχώριες πηγές. Αυτές είναι η αιολική και η ηλιακή ενέργεια.
Υπάρχουν και άλλες επιλογές: αλλά είναι αβέβαιες, μακρινές, βρώμικες και δεν συμβάλουν στην εθνική ανεξαρτησία τόσο όσο οι ανανεώσιμες.
Για το κείμενο αυτό συμβουλεύτηκα και μετέφρασα εκτεταμένα αποσπάσματα από εδώ: https://twitter.com/MarcoGiuli/status/1497131387014504459
Ο Παναγιώτης Παπασταματίου είναι Γενικός Διευθυντής της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας, ΕΛΕΤΑΕΝ
