Σε κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας βρέθηκαν το 2021 περισσότερα από 50 εκατομμύρια νοικοκυριά στην Ευρώπη, ενώ πάνω από το 10% του εισοδήματός τους δαπανάται (Δήλωση EAPN-Βρυξέλλες, Νοέμβριος 2021) για ενεργειακές ανάγκες. Αυτήν την εικόνα μεταξύ άλλων παρουσίασε χθες το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, σε ειδική εκδήλωση, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας για την Εξάλειψη της Φτώχειας, την τέταρτη Αναφορά του.
Όπως αναφέρθηκε από τη Διοίκηση του Δικτύου κατά την παρουσίαση, τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων με χαμηλό εισόδημα έχουν πληγεί από την ενεργειακή φτώχεια. Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (ETUC), ο μέσος ετήσιος λογαριασμός ενέργειας είναι πλέον πάνω από τον μισθό ενός μήνα για τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ. Μέχρι τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους το κόστος του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας είχε αυξηθεί κατά 38% σε ολόκληρη την Ευρώπη σε σύγκριση με πέρυσι (https://etuc.org/en/pressrelease/energy-now-costs-months-wages-low-paid). “Προς το παρόν, δεν μπορούμε να είμαστε ακριβείς σχετικά με αυτά τα ποσοστά, αλλά έχουμε συνεχιζόμενη περαιτέρω αύξηση του κόστους των τιμών της ενέργειας” σημειώνει χαρακτηριστικά η Αναφορά.
Η ενεργειακή φτώχεια στην ΕλλάδαΌπως αναφέρθηκε στα τέλη του 2021 η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα, μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών χωρών, στις πιο ακριβές τιμές ρεύματος σε καθυστέρηση πληρωμής λογαριασμών ρεύματος, τάση που συνεχίστηκε μέχρι τον Αύγουστο του 2022. Ο μέσος εκκαθαριστικός λογαριασμός ρεύματος ανήλθε στα 347€ σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Πουλαντζά τον χειμώνα 2021-2022 ( https://poulantzas.gr/yliko/erevna -provlimata-praktikes-kai-antilipseis-se-schesi-me-tin-katanalosi-energeias-stin-katoikia/?cmid=06851678-33b6-4396-a24d-8afb55d76e78&fbclid=I).
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται, ένας συνδυασμός παραγόντων όπως το χαμηλό εισόδημα, οι υψηλές τιμές ενέργειας και η κακή και αναποτελεσματική στέγαση έχουν επηρεάσει πολλά νοικοκυριά και ιδιαίτερα τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα.
Αυτό αποδεικνύεται από την έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δείχνει ότι το 26,3% του πληθυσμού αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών κοινής ωφελείας (ρεύμα, νερό, φυσικό αέριο κ.λπ.) ενώ το ίδιο ποσοστό για τους φτωχούς φτάνει το 49,5%. Επίσης, το 17,5% αδυνατεί να θερμάνει ή να ψύξει την κατοικία του με το ποσοστό για τον φτωχό πληθυσμό να αγγίζει το 36,7%.
Την κατάσταση αυτή επιβεβαιώνει και η ποσοτική έρευνα του Ιδρύματος Νίκου Πουλαντζά μαζί με την KAPA Research (https://poulantzas.gr/yliko/erevna-provlimata-praktikes-kai-antilipseis-se-schesi-me-tin-katanalosi-energeias -stin-katoikia/?cmid=06851678-33b6-4396-a24d-8afb55d76e78&fbclid=I ). Τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι:
• το 1/2 νοικοκυριά δυσκολεύονται να πληρώσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες όταν τα 7/10 έχουν λιγότερο από 1500 ευρώ μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα,
• το 64% περιόρισε τις άλλες ανάγκες του νοικοκυριού του και το 36% κάποιες από τις βασικές του ανάγκες,
• 4/10 νοικοκυριά θερμαίνουν μόνο ένα μέρος της κατοικίας τους, σβήνουν τη θέρμανση ακόμα κι αν η θερμοκρασία είναι χαμηλή και είχαν θερμοκρασία χαμηλότερη από 18οC στις κατοικίες τους τον περασμένο χειμώνα,
• πάνω από το 1/10 νοικοκυριά αντιμετώπισαν προβλήματα υγείας λόγω ανεπαρκούς ψύξης ή θέρμανσης στην κατοικία τους,
• τα 3/4 δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας στο σπίτι τους.
Σχετικά με τους λογαριασμούς ρεύματος τα αποτελέσματα δείχνουν ότι:
• το 1/3 των νοικοκυριών καθυστερεί να πληρώσει,
• το 50% έχει λάβει υπέρογκους λογαριασμούς τα τελευταία δύο χρόνια.
Σε γενικές γραμμές, το 64% απαντά ότι έχει επηρεαστεί από την αύξηση των τιμών της ενέργειας ενώ η μέση αύξηση των εκκαθαριστικών λογαριασμών σε σχέση με τον περασμένο χειμώνα είναι 64%.
Σύμφωνα, δε, με ανάλυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), η απώλεια πραγματικού εισοδήματος των ελληνικών νοικοκυριών λόγω της ενεργειακής κρίσης θα είναι πάνω από 10% το 2022 (https://www.efsyn.gr/oikonomia/diethnis-oikonomia/ 354416_pano-apo-10-i-apoleia-eisodimatos-gia-toys-ellines-logo-tis).
Η ελληνική κυβέρνηση έχει δαπανήσει περίπου 7 δισεκατομμύρια ευρώ από τον Σεπτέμβριο του 2021 έως τον Ιούλιο του 2022, σε επιδοτήσεις ρεύματος και άλλα μέτρα, όπως το Πάσο Καυσίμων (Fuel Pass) και ένα Πάσο Ενέργειας (Power Pass), για νοικοκυριά, επιχειρήσεις και αγρότες για να ανταποκριθούν στις ενεργειακές τους ανάγκες (https://www.reuters.com/business/energy/greek-power-subsidies-seen-topping-1-bln-euros-august-minister-2022-07-25/ ) αν και με βάση και πάλι την ίδια έρευνα του Ινστιτούτου Πουλαντζά η αξιολόγηση των ενεργειακών πολιτικών της κυβέρνησης από τα νοικοκυριά δεν είναι θετική:
• τα 4/10 νοικοκυριά δεν διευκολύνθηκαν από τις επιδοτήσεις ρεύματος
• τα 7/10 δεν διευκολύνθηκαν από κανένα μέτρο ή πρόγραμμα με στόχο τη μείωση του ενεργειακού κόστους.
Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα της Οργάνωσης Καταναλωτών ΕΚΠΟΙΖΩ, το 92,3% των ωφελούμενων του Power Pass απάντησε ότι δεν είναι ικανοποιημένοι με το ύψος της επιδότησης.
ΣυνέπειεςΌπως σημειώνεται στην Αναφορά του Δικτύου, “η ενεργειακή φτώχεια έχει σημαντικές συνέπειες στην αύξηση των ποσοστών φτώχειας και στέρησης. Έχει άμεσο αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία, καθώς εκθέτει τους ανθρώπους σε απαράδεκτες σωματικές συνθήκες. Δημιουργεί κατάσταση φόβου, άγχους και ανασφάλειας στα άτομα. Αυτό αποδεικνύεται από τα ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας με τρεις (3) οργανώσεις να αναφέρουν ένταση άγχους, ανασφάλειας και θυμού στους ωφελούμενούς τους (δείτε περισσότερα σχετικά με την έρευνά μας πιο κάτω).
Επιπλέον, η ενεργειακή φτώχεια συχνά οδηγεί τους ανθρώπους στη χρήση φθηνότερων και συχνά μη ασφαλών μορφών θέρμανσης με αποτέλεσμα πολλές αστικές πυρκαγιές. Το 2021 ξέσπασαν 34.343 αστικές πυρκαγιές, αριθμός αυξημένος κατά 70,8% σε σύγκριση με το 2020. Σε σχέση με τον μέσο όρο της δεκαετίας 2010-2020 υπήρξε αύξηση κατά 84,2%. 83 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας αυτού με τους περισσότερους θανάτους (23) να σημειώθηκαν τον Δεκέμβριο. Τα 83 θύματα του 2021 παρουσιάζουν αύξηση 22% σε σύγκριση με το 2020 (68 θάνατοι) (https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/326308_akribeia-kai-agkyloseis-odigisan-se-rekor-thanaton ). Το φαινόμενο αυτό των δύο τελευταίων ετών είναι αρκετά νέο για την Ελλάδα.
Εκτιμάται, επίσης, ότι θα επιδεινώσει το στεγαστικό πρόβλημα. Η σημαντική αύξηση του κόστους των νέων κατοικιών, το ολοένα μεγαλύτερο κόστος θέρμανσης σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους ζωής θα περιορίσουν περαιτέρω τη δυνατότητα μεγάλου μέρους ακόμη και της μεσαίας τάξης να βρει οικονομικά προσιτή στέγη. Ειδικά στην Ελλάδα δεν υπάρχει κοινωνική στέγαση και στεγαστική πολιτική ακόμη και για τους πιο ευάλωτους (Ονειρο για πολλούς η προσιτή κατοικία ).
Χρηματιστήριο ενέργειας χωρίς ρυθμίσεις
Ζήτημα τίθεται σχετικά με τους όρους με τους οποίους λειτουργεί το ελληνικό χρηματιστήριο ενέργειας. Αυτοί οι όροι οδήγησαν το 2021 στη διακοπή της τιμολόγησης της ενέργειας με βάση το κόστος παραγωγής της. Η τιμή του κυμαίνεται ελεύθερα με βάση την προσφορά και τη ζήτηση σε ορισμένες τεχνητά κατασκευασμένες «ελεύθερες» αγορές ενέργειας. Η τιμή του ρεύματος ορίζεται από την αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου, ανεξάρτητα από το αν παράγεται με φθηνότερο τρόπο μέσω λιγνίτη, πετρελαίου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Σε σχέση με την έλλειψη ρυθμιστικής αρχής, το αποτέλεσμα είναι πολύ υψηλές τιμές ενέργειας και υπερβολικά κέρδη για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας.
Η κυβέρνηση υποσχέθηκε να διαθέσει κάποια δισεκατομμύρια για να ενισχύσει τους καταναλωτές στην αποπληρωμή των λογαριασμών ρεύματος από τον Σεπτέμβριο. Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν προληπτικά μέτρα για να ελεγχθεί αποτελεσματικά η άνοδος των τιμών αντί των συνεχών αναποτελεσματικών και αποσπασματικών μέτρων και επιδοτήσεων. Ενώ η κυβέρνηση προσφέρει επιδοτήσεις, έχει πλεονάζοντα κέρδη από την έμμεση φορολογία, τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης και τον ΦΠΑ.
ΑπολιγνιτοποίησηΣτην Ελλάδα, μέχρι πρόσφατα, η μεγαλύτερη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας παραγόταν από αέριο και ρυπογόνο λιγνίτη. Σύμφωνα με τον νέο νόμο για το κλίμα, η εξόρυξη λιγνίτη έχει προγραμματιστεί να διακοπεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2028. Ταυτόχρονα, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα υπερβολικά φιλόδοξο και βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας σε συνδυασμό με το κλείσιμο όλων των μονάδων παραγωγής λιγνίτη και την πλήρη κατάργηση της χρήσης του.
Αν και η προοδευτική απολιγνιτοποίηση είναι σημαντική, αυτή η απόφαση οδήγησε σε αρνητικές επιπτώσεις. Το κόστος της εν λόγω μετάβασης επηρέασε την ελληνική οικονομία και τα φτωχότερα νοικοκυριά. Επηρεάζει επίσης τη Δυτική Μακεδονία (Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Φλώρινα) και την Κεντρική Πελοπόννησο (Μεγαλόπολη) που είναι οι δύο (2) μεγαλύτερες περιφέρειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη. Η τοπική τους οικονομία στηρίζεται τα τελευταία 60 χρόνια σχεδόν αποκλειστικά στην εξόρυξη λιγνίτη και τη λειτουργία μεγάλων ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών. Η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας θεωρούνταν ήδη μια από τις φτωχότερες περιφέρειες της Ελλάδας και κατατάσσεται στην 9η θέση μεταξύ όλων των Ευρωπαϊκών Περιφερειών όσον αφορά τη συνολική ανεργία. Τώρα, όμως, μαζί με τη Μεγαλόπολη σημείωσαν υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και φτώχειας, χαμηλό εισόδημα και μια γενικότερη κατάσταση εργασιακής ανασφάλειας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι η απόφαση αυτή μπορεί να ήταν λάθος και η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την παράταση της λειτουργίας ορισμένων μονάδων για ενεργειακή επάρκεια και σταθερότητα. Η μονάδα Πτολεμαΐδα 5 θα λειτουργήσει έως το 2025 και ακόμη και μέχρι το 2028 εάν χρειαστεί και στη συνέχεια θα μετατραπεί σε πρατήριο φυσικού αερίου. Αυτό μπορεί να εφαρμοστεί και σε κάποιες άλλες παλιές μονάδες, όπως του Αγίου Δημητρίου 5 και της Μελίτης.
Εγκρίθηκε το πρώτο πρόγραμμα άμβλυνσης των επιπτώσεων της απολιγνιτοποίησης, με επενδύσεις έως 1,63 δισ. €. Ωστόσο, η κατάσταση στα δύο αναφερόμενα κέντρα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει η ίδια. Το τοπικό εργατικό δυναμικό περιορίζεται για την κάλυψη έκτακτων αναγκών στα ορυχεία και τα εργοστάσια, καθώς οι νέες επενδύσεις για την πράσινη μετάβαση δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει. Για μια ομαλή μετάβαση είναι σημαντικό ο εργαζόμενος πληθυσμός να επανεκπαιδεύεται προκειμένου να αποκτήσει νέες επαγγελματικές δεξιότητες και να μπορεί να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες παραγωγής ενέργειας και στην παραγωγή φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων και υπηρεσιών.
Είναι, επίσης, σημαντικό να αναφερθεί ότι η μετάβαση σε καθαρότερες μορφές ενέργειας δεν πρέπει να γίνει μόνο με περιβαλλοντικούς και οικονομικούς όρους. Πρέπει, επίσης, να ληφθούν υπόψη κοινωνικοί όροι για να στηριχθούν τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά και να μην επιδεινωθούν οι συνθήκες διαβίωσής τους, ωθώντας τα βαθύτερα στην ενεργειακή φτώχεια και τον κίνδυνο φτώχειας.
Σχόλια από τα ερωτηματολόγιαΤα στοιχεία που προκύπτουν από τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων συμφωνούν βασικά με τα παραπάνω.
22 από τους 26 συνεισφέροντες απάντησαν ότι συνάντησαν περιπτώσεις ενεργειακής φτώχειας μεταξύ των ωφελουμένων τους και παρείχαν περισσότερες πληροφορίες:
· 10 από τους 22 ανέφεραν ότι οι ωφελούμενοί/ές τους δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς ρεύματος και να αντιμετωπίσουν τις υψηλές τιμές ενέργειας για θέρμανση ή ψύξη των κατοικιών τους. Αυτό οδηγεί σε διακανονισμούς για τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος που μερικές φορές ήταν άσκοποι ή σε διακοπή χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας
· 3 απάντησαν ότι οι απλήρωτοι λογαριασμοί οδήγησαν σε διακοπές συνδέσεων
· 1 ανέφερε ότι οι περισσότεροι από τους ωφελούμενούς τους αναγκάζονται να εξοικονομήσουν ενέργεια για να επιβιώσουν, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να μαγειρεύουν λιγότερο ή να τρώνε λιγότερα γεύματα.
Οι περισσότεροι συνεισφέροντες ανέφεραν ότι οι ωφελούμενοί τους:
• αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην έγκαιρη πληρωμή των λογαριασμών ρεύματος, λόγω των υπερβολικών τιμών,
• νιώθουν άγχος και ανασφάλεια, θυμό και αγανάκτηση τόσο για τα αναποτελεσματικά μέτρα της κυβέρνησης όσο και για τις εταιρείες παροχής ενέργειας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εταιρείες παροχής ηλεκτρικής ενέργειας τείνουν να απειλούν τους καταναλωτές με συνεχείς αποσυνδέσεις, πριν καν πιστοποιηθεί ότι ανήκουν στον ευάλωτο πληθυσμό, επομένως δεν μπορούν να γίνουν αποσυνδέσεις. Αυτό επιδεινώνει την κατάσταση για τα φτωχά νοικοκυριά.
