Η πανδημία, που ξεκίνησε πριν από περίπου ενάμιση χρόνο και μας ταλαιπωρεί ακόμη, αρχίζει να ξεθωριάζει. Το τείχος ανοσίας που χτίζεται σιγά - σιγά με τους εμβολιασμούς, αναμένεται να δημιουργήσει μια ικανοποιητική ασπίδα μέχρι το τέλος αυτού του χρόνου.
Η οικονομική ύφεση, που εκτόξευσε την ανεργία στα ύψη και μείωσε πέρυσι το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 4% (το ευρωπαϊκό -7% και το δικό μας -8%), έφτασε στο τέλος της. Το τέταρτο τρίμηνο του 2021 αναμένεται να έχουμε μεγάλη ανάπτυξη, η οποία θα συνεχιστεί και κατά τη διετία 2021-2022.
Σημαίνουν άραγε όλα αυτά ότι θα μπορέσουμε να γυρίσουμε στον προηγούμενο τρόπο ζωής και στη γνώριμη μας οικονομική δραστηριότητα; Όχι ακριβώς. Γιατί, πέρα από τις βραχυπρόθεσμες καταστάσεις που διαμόρφωσε η πανδημία, προέκυψαν και μονιμότερες αλλαγές. Ας δούμε κάποιες από αυτές.
Το χρέος αυξήθηκε υπέρμετρα
Στην προσπάθεια τους να προστατεύσουν την παραγωγή, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή, οι επιμέρους χώρες διέθεσαν δεκάδες τρισ. δολάρια για έκτακτες ενισχύσεις, αυξάνοντας ισόποσα το χρέος τους. Στον δανεισμό στράφηκαν επίσης πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να αυξηθεί υπέρμετρα το παγκόσμιο χρέος (στις ανεπτυγμένες χώρες 400% του ΑΕΠ, ιδιωτικό και δημόσιο μαζί, στις αναπτυσσόμενες 250%). Στα επίπεδα που έχει φτάσει πλέον και με τη δυναμική που έχει για περαιτέρω αύξηση του, το χρέος αυτό δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί και μάλλον θα οδηγήσει μεσοπρόθεσμα σε μια νέα χρηματοοικονομική κρίση.
Οι φούσκες έγιναν ακόμη πιο μεγάλες
Η διάχυση των πρωτοφανών σε έκταση κρατικών ενισχύσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και η συγκυρία των μηδενικών επιτοκίων συσσώρευσαν τεράστια κεφάλαια, τα οποία δεν ήταν δυνατό να απορροφηθούν από μια οικονομία σε ύφεση. Ας μην ξεχνάμε ότι στην αγορά κυκλοφορούν επίσης και 8 - 10 τρισ. δολ. νέου χρήματος που εκδόθηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας και 15-20 τρισ. δολ. που είχαν εκδοθεί πριν από αυτή.
Σε φυσιολογικές συνθήκες, αυτή η πλεονάζουσα ρευστότητα θα εκτονωνόταν με άνοδο του πληθωρισμού. Όμως αυτό δεν έγινε γιατί τα κεφάλαια που περισσεύουν βρήκαν διέξοδο στα χρηματιστήρια αξιών και στην αγορά real estate, διογκώνοντας τις τιμές των μετοχών και των ακινήτων και δημιουργώντας αντίστοιχες φούσκες που μεγαλώνουν σιγά-σιγά.
Θα πρέπει να περιμένουμε, επομένως, ότι κάποια στιγμή αυτές οι φούσκες θα σκάσουν, εκτός βέβαια αν μπούμε σε πληθωριστικό περιβάλλον, το οποίο θα μπορούσε να συνδυασθεί με αύξηση επιτοκίων και κρίση χρέους. Μιά τέλεια καταιγίδα δηλαδή.
Η εφοδιαστική αλυσίδα θα αλλάξει για πάντα
Πριν από τον covid-19 οι επιχειρήσεις είχαν μειώσει δραστικά τα αποθέματα πρώτων υλών και εμπορευμάτων, βασιζόμενες στο σημαντικό περιορισμό του κόστους και του χρόνου μεταφοράς και στην άμεση ανταπόκριση των προμηθευτών τους. Με αυτή την τακτική αποδέσμευαν κεφάλαια, μείωναν το κόστος διατήρησης των αποθεμάτων και περιόριζαν τον κίνδυνο απαξίωσης τους.
Ο covid-19, φρενάροντας για σημαντικό διάστημα την παραγωγή, δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα και ανάγκασε ολόκληρους κλάδους να υπολειτουργούν. Είναι προφανές ότι οι επιχειρήσεις θα επιδιώξουν να αποφύγουν παρόμοια προβλήματα στο μέλλον και γι' αυτό αναμένεται να τηρούν αυξημένα αποθέματα, επιδιώκοντας παράλληλα να εφοδιάζονται από την τοπική αγορά. Τέλος, η ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας είναι πιθανό να προσφέρει νέες λύσεις, όπως π.χ. τη χρήση των τρισδιάστατων εκτυπωτών για την αποκέντρωση της παραγωγής.
Η εξάρτηση των δυτικών οικονομιών από την Κίνα «δεν πάει άλλο»
Ο covid-19 έδειξε με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι η Κίνα επηρεάζει έντονα την παγκόσμια οικονομία και ιδιαίτερα τις οικονομίες της Δύσης. Αυτό φάνηκε περίτρανα από τις μεγάλες αρρυθμίες που παρουσίασαν οι δυτικές βιομηχανίες όταν επιβραδύνθηκε ο εφοδιασμός τους απο τους κινέζους προμηθευτές. Οι αρρυθμίες αυτές θα συνεχίζονται για πολύ καιρό ακόμη, μέχρι να απορροφηθεί το έλλειμμα προσφοράς που υπάρχει ακόμη και σήμερα. Ενδεικτικά, η παγκόσμια αυτοκινητοβιομηχανία αναμένεται να υποστεί συνολική ζημία 60 δισ. δολαρίων το 2021, από την έλλειψη μικροεπεξεργαστών.
Η κατάσταση αυτή δεν πρέπει να συνεχισθεί, γιατί εμπεριέχει δυνητικούς κινδύνους για τις χώρες της Δύσης, που θα μπορούσαν να προκύψουν από αστάθμητους παράγοντες, αλλά και από στρατηγικού χαρακτήρα αποφάσεις της Κίνας, στο πλαίσιο των επιδιώξεων της για επέκταση της επιρροής της. Η πανδημία, με τις δυσλειτουργίες που προκάλεσε, βοήθησε τις δυτικές χώρες να συνειδητοποιήσουν αυτή την ιδιότυπη εξάρτηση και να προσπαθήσουν να την περιορίσουν.
Υποθέτω ότι οι συστηματικές προσπάθειες της ΕΕ και των ΗΠΑ για τον περιορισμό της διείσδυσης των κινεζικών επιχειρήσεων στη Δύση, εξυπηρετούν τον πιο πάνω στόχο. Οι προσπάθειες αυτές θα συνεχιστούν με μεγαλύτερη ένταση και θα φέρνουν σιγά-σιγά τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, τα οποία θα ενισχυθούν από την ταχύτερη (σε σχέση με την Κίνα) μετάβαση της Δύσης στην πράσινη οικονομία.
Τα καλά της πανδημίας
Ας δούμε όμως και τις θετικές εξελίξεις που προκάλεσε η πανδημία.
- Ως σημαντικότερη από αυτές, θεωρώ την απόφαση της ΕΕ να αμοιβαιοποιήσει το ευρωπαϊκό χρέος, μέσω του τρόπου χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης. Λίγους μήνες πριν την εμφάνιση του covid-19 αυτό φάνταζε ανέφικτο και είναι βέβαιο ότι με κανονικές συνθήκες θα περιμέναμε πολλά χρόνια για να το δούμε. Να σημειώσουμε ακόμη ότι η πανδημία ανάγκασε την ΕΕ να κάνει κι άλλα βήματα προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της ενοποίησης, χορηγόντας επαρκή ρευστότητα και σημαντικές ενισχύσεις, στα μέλη της, ενισχύοντας την απασχόληση κλπ.
- Μια άλλη συμβολή του covid-19 που αξίζει να μνημονευτεί, ήταν η μεγάλη εξοικονόμηση χρόνου από την επίσπευση της ψηφιοποίησης ενός ευρύτατου φάσματος υπηρεσιών (π.χ. εκπαίδευση, κρατικές λειτουργίες, ψυχαγωγία, ιατρική κλπ).
- Τέλος, το περιβάλλον του οφείλει την ανάσα που πήρε από την απίστευτα μεγάλη μείωση των ρύπων κατά τη διάρκεια των αλλεπάλληλων lock down.
Επίλογος
Η πανδημία έχει ήδη βάλει τη σφραγίδα της σε σημαντικές, θετικές και αρνητικές, εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία. Πολλά από τα μεγάλα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε στο κοντινό μέλλον, όπως π.χ. μια ενδεχόμενη κρίση χρέους, οι χρηματιστηριακές φούσκες κλπ, διογκώθηκαν επί των ημερών της.
Από την άλλη πλευρά ο covid-19, με την πίεση που άσκησε, συνέβαλε στην ουσιαστική εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, επέσπευσε την ψηφιακή μετάβαση, εκλογίκευσε την εφοδιαστική αλυσίδα.
Όπως έλεγαν οι σοφοί πρόγονοί μας, «ουδέν κακόν αμιγές καλού».
Ο κ. Μιχάλης Γκλεζάκος είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής.
