Η συζήτηση για την νέα μορφή της πολιτικής συνοχής έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό. Παρά τις διαβεβαιώσεις του κ. Φίττο, υπάρχει, πραγματικός πολιτικός κίνδυνος ότι οι χρυσές αρχές της πολιτικής συνοχής ενδεχομένως να μην γίνουν σεβαστές στο πλαίσιο του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ) μετά το 2027. Εάν η φιλοδοξία των πολιτικών κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για «ένα σχέδιο για κάθε χώρα που συνδέει βασικές μεταρρυθμίσεις με επενδύσεις» οδηγήσει σε πιο κεντρική διαχείριση των κονδυλίων πολιτικής συνοχής για χάρη της απλοποίησης, αυτό θα μειώσει σημαντικά τη δυνατότητα των τοπικών και περιφερειακών αρχών αλλά και της κοινωνίας των πολιτών να προσαρμόσουν τη χρηματοδότηση της ΕΕ στις ανάγκες τους και να αποφασίσουν για τις τοπικές επενδύσεις που υποστηρίζονται από τα κονδύλια της ΕΕ. Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, όπως αποδεικνύεται από πολλές γνωμοδότήσεις τόσο της Επιτροπής Περιφερειών και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής αλλά και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν μπορεί να θεωρηθεί το καλύτερο μοντέλο όσον αφορά τη διακυβέρνηση των κονδυλίων της ΕΕ λόγω της έλλειψης συμμετοχής των τοπικών και περιφερειακών αρχών τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.
Κατά την άποψη μου, οι βασικές επιδιώξεις των κρατών μελών (ανάμεσα τους και η Ελλάδα) που απολαμβάνουν το προνόμιο των κονδυλίων από τα προγράμματα συνοχής είναι οι κάτωθι:
- Μια ισχυρή και μεταρρυθμισμένη πολιτική συνοχής μετά το 2027, προσβάσιμη σε όλες τις περιφέρειες, ως το βασικό εργαλείο επένδυσης της ΕΕ για την επίτευξη οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής μακροπρόθεσμα και για να παίξει κεντρικό ρόλο στην υλοποίηση μιας δίκαιης μετάβασης που δεν αφήνει κανέναν και καμία περιοχή πίσω.
- Ενίσχυση των τεσσάρων χρυσών αρχών της πολιτικής συνοχής (κοινή διαχείριση, πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, αρχή της εταιρικής σχέσης, προσέγγιση βάσει του τόπου και των ανθρώπων). Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή και να μπει φρένο στα κυοφορούμενα σχέδια όπου στο όνομα της αποτελεσματικότητας, επιθυμούν τα μελλοντικά κονδύλια της ΕΕ, ιδίως εκείνα που αποσκοπούν στην προώθηση της εδαφικής συνοχής, να δοθούν κετρικά και η οποία όχι μόνο θα αποδειχτεί αναποτελεσματική στην αντιμετώπιση των συγκεκριμένων εδαφικών αναγκών και του στόχου μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων, αλλά θα στερούσε επίσης την αναγκαία ιδιοκτησία για τη μακροπρόθεσμη υλοποίηση επενδύσεων σε κάθε περιφέρεια και θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει στην κατανομή της χρηματοδότησης με βάση πολιτικά κριτήρια αντί για περιφερειακές προκλήσεις.
- Προσθήκη μιας προληπτικής και μεταρρυθμιστικής διάστασης στην πολιτική συνοχής για την υποστήριξη στρατηγικών περιφερειακής μετάβασης και δίκαιης μετάβασης μέσω της πολιτικής βιομηχανίας και ενέργειας βάσει του τόπου και της καινοτομίας, προκειμένου να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα και η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ στο σύνολό της, καθώς και η στρατηγική της αυτονομία, λαμβάνοντας υπόψη τη συγκεκριμένη φύση και την ακραία ευπάθεια ορισμένων περιοχών όπως οι απομακρυσμένες περιοχές και τα νησιά·
- Ένα συνολικό προϋπολογισμό για την πολιτική συνοχής στην περίοδο μετά το 2027 που να αντανακλά τις προκλήσεις και θα πρέπει να είναι τουλάχιστον ισοδύναμος με τον προϋπολογισμό της περιόδου 2021-2027 (συμπεριλαμβανομένης της επιπλέον χρηματοδότησης REACT-EU) σε πραγματικούς όρους, ενώ η συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας θα πρέπει να αυξηθεί και να αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 8% του συνολικού ποσού·
- Η πολιτική συνοχής θα πρέπει να λειτουργεί υπό την αιγίδα ενός ενιαίου στρατηγικού πλαισίου: Η «Ευρωπαϊκή συμφωνία εταιρικής σχέσης» θα πρέπει να διασφαλίζει τη συνέπεια και την κατεύθυνση στην υλοποίηση όλων των πολιτικών της ΕΕ και να εγγυάται τη συμμετοχή των τοπικών, περιφερειακών αρχών και της κοινωνίας των πολιτών σε κάθε στάδιο
- Το τρέχον σύστημα που επιτρέπει διάφορες μορφές προγραμμάτων (περιφερειακά, διαπεριφερειακά, εθνικά, πολυταμειακά κ.λπ.) και ρόλους στη διαχείρισή τους (αρμόδιες αρχές, ενδιάμεσοι φορείς κ.λπ.) είναι το πιο κατάλληλο για να εξυπηρετήσει τις διαφορετικές θεσμικές ρυθμίσεις των Κρατών Μελών, ενώ λύσεις «μοναδικού τύπου», όπως στην περίπτωση ενός ενιαίου εθνικού προγραμματιστικού Σχεδίου ή φακέλου, θα ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματικές.
- Περεταίρω εξορθολογισμός και απλοποίηση του προγραμματισμού και της εφαρμογής της πολιτικής συνοχής, στοχεύοντας στους δικαιούχους, στις διαχειριστικές και ελεγκτικές αρχές
- Ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΕΣ) ως το κύριο εργαλείο για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και αλληλεγγύη και ως το πρότυπο της ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας
- Ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας και των μέτρων ενίσχυσης της ικανότητας για να διασφαλιστεί ότι όλες οι τοπικές και περιφερειακές αρχές αλλά και η κοινωνία των πολιτών δύναται να συμμετέχουν επαρκώς στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της πολιτικής συνοχής
- Διασφάλιση ότι όλες οι πολιτικές της ΕΕ αλλά και οι εθνικές πολιτικές πρέπει να συμβάλλουν στον στόχο της μείωσης των οικονομικών, κοινωνικών και εδαφικών ανισοτήτων εντός της ΕΕ. Οι εκτιμήσεις εδαφικών επιπτώσεων και οι ασκήσεις "rural proofing" θα πρέπει να εφαρμοστούν σε όλο το πεδίο. Οι πολιτικές της ΕΕ και οι εθνικές πολιτικές πρέπει να αναμορφωθούν ώστε να διασφαλιστεί μεγαλύτερη συνέπεια και συμπληρωματικότητα μεταξύ τους, προκειμένου να παραδώσουν μια πιο περιεκτική και ανταγωνιστική ΕΕ.
Ο Γιώργος Μελέας είναι στέλεχος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, αρμόδιος για την πολιτική συνοχής
