Οι ρωσικές απειλές για μείωση του ενεργειακού εφοδιασμού σε "μη φιλικές" χώρες και οι συνεχείς εκκλήσεις για περαιτέρω αυστηροποίηση των κυρώσεων της ΕΕ στη Ρωσία αυξάνουν τον κίνδυνο απότομης και ξαφνικής περικοπής των ρωσικών παραδόσεων ενέργειας στην Ευρώπη, σημειώνει ο οίκος αξιολόγησης Moody’s. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει τον κίνδυνο περαιτέρω απότομων αυξήσεων των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς και της επιβολής δελτίου ενέργειας σε χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας, ιδίως φυσικού αερίου.
Αν και οι άμεσες επιπτώσεις στις ευρωπαϊκές οικονομίες θα αμβλυνθούν από το πρόσφατο τέλος της χειμερινής περιόδου θέρμανσης στα περισσότερα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ενεργειακό δελτίο και η επακόλουθη μείωση ή διακοπή της ενεργοβόρας βιομηχανικής παραγωγής δεν μπορεί να αποκλειστεί. Αυτό, όπως προειδοποιεί η Moody’s, θα μπορούσε να ωθήσει την ευρωπαϊκή οικονομία σε ύφεση φέτος.
Ενώ ο οίκος θεωρεί ότι οι ευρωπαϊκές χώρες είναι ανθεκτικές σε μια ύφεση που μπορεί να προκαλέσει η προσωρινή διακοπή του ενεργειακού εφοδιασμού της Ρωσίας, μια απότομη και μόνιμη μείωση των προμηθειών φυσικού αερίου θα κινδύνευε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ευρωστία και έμμεσα στη δημοσιονομική ισχύ των κρατών που εξαρτώνται περισσότερο από το ρωσικό αέριο. Περαιτέρω απότομες αυξήσεις των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού θα αύξαναν επίσης τους κοινωνικούς κινδύνους για ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Οι κίνδυνοι απότομης και ξαφνικής μείωσης των ρωσικών παραδόσεων ενέργειας στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί
Πιο αναλυτικά, όπως σημειώνει η Moody’s, στις 31 Μαρτίου, η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι οι πληρωμές για την παράδοση της ρωσικής ενέργειας πρέπει να γίνονται σε ρούβλια και όχι σε ευρώ και δολάρια, τα νομίσματα στα οποία εκφράζονται τα ενεργειακά συμβόλαια των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών. Η πιθανότητα τού να γίνονται οι πληρωμές σε ευρώ ή δολάρια, τα οποία στη συνέχεια μετατρέπονται σε ρούβλια σε λογαριασμούς με τη ρωσική Gazprombank, θα μπορούσαν να δώσουν μια συμβιβαστική λύση στην αντιπαράθεση. Ωστόσο, ορισμένες χώρες μπορεί να εξακολουθούν να θεωρούν ότι πρόκειται για παραβίαση της σύμβασης, που οδηγεί στη διακοπή των ρωσικών παραδόσεων ενέργειας τον επόμενο μήνα.
Γενικότερα, αυτή η απαίτηση από τη ρωσική κυβέρνηση, δείχνει την αυξανόμενη προθυμία της να χρησιμοποιήσει την εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια για αντίποινα κατά των ευρωπαϊκών κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, όπως επισημάνει η Moody’s. Αυτό, σε συνδυασμό με τις συνεχείς εκκλήσεις για περαιτέρω αυστηροποίηση των ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αυξάνει την πιθανότητα σημαντικής και ξαφνικής μείωσης του ενεργειακού εφοδιασμού από τη Ρωσία ή περαιτέρω επιτάχυνσης των ευρωπαϊκών σχεδίων για μείωση της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια.
Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι σε μεγάλο βαθμό ανθεκτικές σε μια ύφεση, αλλά...
Ο οίκος αναμένει ότι μια σημαντική και ξαφνική μείωση της προσφοράς ρωσικής ενέργειας στην Ευρώπη θα κινδύνευε να προκαλέσει μια πλήρη ύφεση για την ευρωπαϊκή οικονομία φέτος. Αν και ο άμεσος αντίκτυπος στις ευρωπαϊκές οικονομίες θα μετριαστεί λόγω του τέλους του χειμώνα και την ικανότητα εξάντλησης των αποθεμάτων φυσικού αερίου, οι ενεργοβόρες βιομηχανίες θα αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο δελτίων ενέργειας, καθώς και τα αποθέματα πρέπει να κτιστούν εκ νέου για τη χειμερινή περίοδο θέρμανσης 2022-2023. Το ενεργειακό δελτίο, με τη σειρά του, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση ή παύση της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ περαιτέρω απότομες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και ο πληθωρισμός θα διαβρώσουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και θα περιορίσουν την ιδιωτική κατανάλωση. Επιπλέον, η διαταραχή και η αβεβαιότητα που προκύπτει από το σοκ στον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης θα μείωνε επίσης σημαντικά την οικονομική εμπιστοσύνη.
Όπως τονίζει ο οίκος, αν και ο οικονομικός αντίκτυπος ενός τέτοιου σοκ θα ποικίλλει ανάλογα με την εξάρτηση του κάθε κράτους από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας και την ενεργειακή ένταση της οικονομικής τους δομής, οι αξιολογήσεις των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών θα είναι ανθεκτικές σε ένα τόσο αρνητικό μακροοικονομικό σενάριο. Τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, ειδικότερα, είναι ως επί το πλείστον ανεπτυγμένες οικονομίες με υψηλό επίπεδο οικονομικής και θεσμικής ισχύος που υποστηρίζει την υποκείμενη ανθεκτικότητά τους σε σοκ. Αυτό αποδεικνύεται και από την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν το σοκ της πανδημίας του κορονοϊού το 2020-21, αναφέρει ο οίκος, κατά το οποίο κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν υποβαθμίστηκε. Ο μηχανισμός συντονισμού της πολιτικής των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων για την κοινή προμήθεια και αποθήκευση φυσικού αερίου, σε συνδυασμό με πιθανή κοινή νομισματική και δημοσιονομική στήριξη, θα υποστήριζαν επίσης την ανθεκτικότητα των κρατών της ΕΕ σε ένα τέτοιο αρνητικό σενάριο.
Πάντως η Moody’s επισημαίνει πως η έκθεση σε ταχεία μείωση των ρωσικών ενεργειακών ροών ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Αν και πολλές ευρωπαϊκές χώρες βασίζονται στη Ρωσία για το πετρέλαιό τους και ορισμένες επίσης για τον εφοδιασμό τους σε άνθρακα, η υψηλή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο αποτελεί πλέον ιδιαίτερο κίνδυνο. Αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχουν λιγότεροι προμηθευτές αερίου από ό,τι πετρελαίου παγκοσμίως και η Ευρώπη δεν διαθέτει την υποδομή για να απομακρυνθεί γρήγορα από τις ρωσικές παραδόσεις μέσω αγωγών φυσικού αερίου. Το 2020, οι ευρωπαϊκές χώρες που εξαρτώνταν περισσότερο από το ρωσικό αέριο για τη συνολική τους παροχή ενέργειας ήταν η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Λετονία, η Αυστρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Λιθουανία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα, σημειώνει η Moody’s.
Πιο "έτοιμες" Ελλάδα και Ιταλία
Ωστόσο, μια μόνιμη διακοπή των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου θα αύξανε τους κινδύνους για την οικονομία στα πιο εκτεθειμένα κράτη, τονίζει ο οίκος. Επίσης, η ετοιμότητα των κρατών που εξαρτώνται περισσότερο από τη ρωσική ενέργεια να προσαρμόσουν τον ενεργειακό τους εφοδιασμό σε μια ταχεία μείωση των παραδόσεων ρωσικού φυσικού αερίου ποικίλλει επίσης σημαντικά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σχέδια για μια τακτική σταδιακή κατάργηση του ρωσικού φυσικού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα, με στόχο να τερματίσει την εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό αέριο "πολύ πριν" το 2030. Σχέδια όπως αυτό της Γερμανίας να τερματίσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο μέχρι το καλοκαίρι του 2024, κυρίως με την κατασκευή των πρώτων τερματικών σταθμών της χώρας για την εισαγωγή Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG), αποτελούν ήδη έναν φιλόδοξο στόχο, σημειώνει ο οίκος. Εάν η ΕΕ ή ορισμένα μεμονωμένα κράτη μέλη της αποφασίσουν ή αναγκαστούν να επιταχύνουν ακόμη περισσότερο τη σταδιακή κατάργηση της ρωσικής ενέργειας, θα τεθούν ερωτήματα σχετικά με τη σκοπιμότητα τέτοιων σχεδίων, καθώς και τις επιπτώσεις στη σταθερότητα του ενεργειακού εφοδιασμού.
Πάντως αρκετές από τις χώρες που εξαρτώνται περισσότερο από τις ροές ρωσικού φυσικού αερίου είναι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που δεν έχουν θάλασσα, όπως η Σλοβακία, η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Αυστρία, και έτσι δεν μπορούν να δημιουργήσουν δικούς τους τερματικούς σταθμούς LNG που συνήθως παραδίδεται δια θαλάσσης. Βραχυπρόθεσμα, οι χώρες αυτές εξαρτώνται επομένως πολύ περισσότερο από μια κοινή ευρωπαϊκή λύση ή μεμονωμένες διμερείς λύσεις για την παροχή πρόσθετων παραδόσεων φυσικού αερίου. Η Ελλάδα και η Ιταλία, αντίθετα, έχουν άμεση πρόσβαση σε εγχώριους τερματικούς σταθμούς LNG και επομένως εξαρτώνται λιγότερο από κοινές λύσεις. Η Ιταλία έχει δηλώσει ότι θέλει να τερματίσει την εξάρτησή της από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας έως το 2025.
Ένα σοκ στον εφοδιασμό φυσικού αερίου εγκυμονεί επίσης δημοσιονομικούς και κοινωνικούς κινδύνους
Αν και ο άμεσος αντίκτυπος ενός σοκ εφοδιασμού φυσικού αερίου στα ευρωπαϊκά κράτη είναι κυρίως στην οικονομική τους ισχύ, αυτό θα είχε επίσης αρνητικές επιπτώσεις στη δημοσιονομική ισχύ των περισσότερο επηρεαζόμενων χωρών, επισημαίνει η Moody’s. Ακόμη και ένα προσωρινό σοκ στον εφοδιασμό που πυροδοτεί ύφεση στην Ευρώπη φέτος θα οδηγούσε σε αποδυνάμωση των δημοσιονομικών μεγεθών λόγω –μεταξύ άλλων– της ανάγκης παροχής οικονομικής στήριξης στα νοικοκυριά και τις βιομηχανίες που είναι περισσότερο εκτεθειμένα, ενώ ένα πιο παρατεταμένο σοκ προσφοράς θα ενέτεινε περαιτέρω τις πιέσεις.
Η περαιτέρω απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού που θα προέκυπτε από ένα σοκ προσφοράς φυσικού αερίου θα αυξήσει επίσης τους κοινωνικούς κινδύνους λόγω των δυσανάλογα αρνητικών επιπτώσεων που θα είχε αυτό στο βιοτικό επίπεδο των οικονομικά πιο ευάλωτων νοικοκυριών, σημειώνει ο οίκος. Αυτό με τη σειρά του, θα μπορούσε επίσης να εγείρει πολιτικούς κινδύνους στα κράτη μέλη που έχουν πληγεί περισσότερο, καταλήγει η Moody’s.
