Ποιες είναι οι απόψεις και οι στάσεις των Ελλήνων και των Ελληνίδων για τα θέματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή; Αντιλαμβάνονται τις συνέπειες; Ποιοι πιστεύουν ότι είναι αρμόδιοι για να λύσουν το πρόβλημα; Και τι κάνουν οι ίδιοι γι’ αυτό; Μια νέα έρευνα που δημοσιεύει η διαΝΕΟσις δίνει κάποιες πρώτες απαντήσεις.
Πριν πάμε στα αποτελέσματα, όμως, αξίζει να επισημάνουμε μια διαφορά αυτής της έρευνας σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες έρευνες κοινής γνώμης που έχουν δημοσιευτεί από τη διαΝΕΟσις στο παρελθόν. Η παρούσα είναι το ποσοτικό σκέλος έρευνας που υλοποιήθηκε από την εταιρεία Metron Analysis για λογαριασμό του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, στο πλαίσιο εκπόνησης μιας ολοκληρωμένης Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή στην κλιματική κρίση.
Τα αποτελέσματα θα αποτελέσουν εργαλείο για τις μελλοντικές πολιτικές δράσεις του Υπουργείου, στις οποίες περιλαμβάνεται και η σύνταξη ενός νέου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνου Καταστροφών και Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή. Μπορείτε να διαβάσετε το σχετικό δελτίο τύπου του Υπουργείου εδώ. Η διαΝΕΟσις συμμετείχε (φυσικά αφιλοκερδώς) στη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου της έρευνας, ενώ πρόκειται να δημοσιεύσει και μια σειρά από συνοδευτικές εκθέσεις ειδικών που θα αναλύσουν τα αποτελέσματα και να καταλήξουν σε προτάσεις πολιτικής. Εδώ δημοσιεύουμε τα πλήρη αποτελέσματα της ποσοτικής έρευνας τα οποία έτσι θα είναι διαθέσιμα ελεύθερα σε ερευνητές, στο ευρύ κοινό, στις επόμενες ηγεσίες του Υπουργείου αλλά και στα άλλα συναρμόδια Υπουργεία τα οποία αφορά το θέμα της κλιματικής αλλαγής.
Η έρευνα, που περιλαμβάνει 28 ερωτήσεις, διεξήχθη από τη Metron Analysis σε πανελλαδικό δείγμα 2.005 ατόμων ηλικίας 17 και άνω, τηλεφωνικά και online, την περίοδο 6-27 Απριλίου του 2022. Μπορείτε να διαβάσετε όλα τα αποτελέσματά της εδώ, και ένα executive summary της έρευνας από τη Metron Analysis, το οποίο συμπεριλαμβάνει και συμπεράσματα από τη συνοδευτική ποιοτική έρευνα που διεξήχθη λίγες εβδομάδες νωρίτερα, εδώ.
Παρακάτω θα δούμε μερικά από τα βασικά στοιχεία και συμπεράσματα που προκύπτουν από τα αποτελέσματα.
Μετά από μια (πρωτοφανή στα χρονικά) ανατροπή την περίοδο της πανδημίας, οι Έλληνες πολίτες επέστρεψαν στην κανονικότητα: το 60,6% πιστεύουν, πλέον, πως "η χώρα κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση", έναντι 31% που θεωρούν ότι κινείται προς τη σωστή. Αυτή είναι μια ερώτηση που γίνεται συχνά σε παρόμοιες έρευνες, ανεξαρτήτως θέματος και συγκυρίας, και αποτυπώνει το γενικότερο κλίμα στην κοινωνία. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τον Απρίλιο του 2020, εν μέσω της πρώτης καραντίνας, τα ποσοστά στην ίδια ερώτηση ήταν αντίστοιχα 9,6% (προς τη "λάθος") και 85,7% (προς τη "σωστή"). Όπως γίνεται συνήθως σε συνθήκες κανονικότητας, οι απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις ιδεολογικές τοποθετήσεις των ερωτηθέντων, ενώ και οι νέοι και οι άνεργοι είναι σχεδόν πάντα λιγότερο αισιόδοξοι. Αντίθετα, σε μια άλλη, παρόμοια ερώτηση για το αν "ο κόσμος" κινείται προς τη σωστή ή τη λάθος κατεύθυνση, όλες οι ιδεολογικοπολιτικές κατηγορίες του πληθυσμού λίγο-πολύ συμφωνούν: ο κόσμος πηγαίνει προς τη λάθος κατεύθυνση. Αυτό απαντά 66,9% του συνόλου.
Στην ερώτηση "ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα", οι πιο δημοφιλείς απαντήσεις που δίνουν οι Έλληνες -με μεγάλη διαφορά από τις επόμενες- είναι η "ακρίβεια" (25,9%) και η "οικονομία" (24,3%). Ωστόσο, στην ερώτηση "ποιο πιστεύετε ότι είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα", στην οποία επίσης δόθηκε η δυνατότητα στους ερωτηθέντες να απαντήσουν αυθόρμητα, η πιο συχνή απάντηση ήταν η "καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος" (17%) με την "κλιματική αλλαγή" να εμφανίζεται στην τρίτη θέση (13,1%). Η διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες, όπως γίνεται αντιληπτό από άλλες ερωτήσεις αλλά και σε άλλες έρευνες, δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη στο μυαλό των ερωτηθέντων. Αναφέρουν, πάντως, και τις δύο αρκετά συχνά.
Ως άλλα μεγάλα προβλήματα του πλανήτη μας καταγράφονται οι πόλεμοι (13,6%), η ακρίβεια (11,1%), η φτώχεια και οι ανισότητες (8,9%) και η "οικονομία" (8,1%). Έχει ενδιαφέρον εδώ το ότι εμφανίζονται κάποιες διαφοροποιήσεις στις ηλικιακές κατηγορίες, οι οποίες δεν είναι οι αναμενόμενες. Ενώ σχεδόν το 40% των "boomers" του δείγματος (δηλαδή οι ερωτηθέντες ηλικίας 58-67 ετών) επιλέγουν είτε την "κλιματική αλλαγή" είτε την "καταστροφή του περιβάλλοντος" ως το σημαντικότερο πρόβλημα του πλανήτη, μόνο το 24% των μελών της "Gen Z" (ηλικίες 17-25) και το 20% των "Millennials" (ηλικίες 26-41) απαντούν το ίδιο. Και για τις δύο κατηγορίες νεότερων Ελλήνων πολύ σημαντικό πρόβλημα για τον πλανήτη αποτελεί "η ακρίβεια" (18%).
Πάντως, οι Έλληνες αναγνωρίζουν καθολικά ότι υπάρχει πρόβλημα. Το 90,5% των ερωτηθέντων συμφωνούν ότι "υπάρχει" κλιματική αλλαγή, και το 90% εξ αυτών πιστεύουν ότι αυτή οφείλεται "κυρίως στην ανθρώπινη δράση". Είναι εξαιρετικά υψηλά ποσοστά αυτά, κοινά σε όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, που υπογραμμίζουν ότι η "άρνηση" της κλιματικής αλλαγής είναι ένα φαινόμενο εξαιρετικά περιορισμένο στην ελληνική κοινωνία. Μάλιστα, όταν ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να βαθμολογήσουν το πόσο σοβαρό πρόβλημα θεωρούν την κλιματική αλλαγή σήμερα στην κλίμακα από το 1 μέχρι το 10, σχεδόν ένας στους τρεις απάντησε "10" και το 82,2% επέλεξαν έναν αριθμό από το 7 και πάνω. Η μέση τιμή στις βαθμολογίες τους ήταν 8,8.
Όταν, δε, τους ζητήθηκε να βαθμολογήσουν στην κλίμακα 1-5 το πόσο απειλητικές θεωρούν διάφορες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η πλειοψηφία βαθμολόγησε με "4" ή "5" όλες τις επιπτώσεις, από τη "διατροφική ασφάλεια" (56,3%) και τις "κοινωνικές ανισότητες" (63,7%) μέχρι την "ενεργειακή κρίση" (79,7%) και τις "δασικές πυρκαγιές" (85,6%).
Στο θέμα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, πάντως, ένα πολύ υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι υπεύθυνοι για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή είμαστε "εμείς οι πολίτες". Πάνω από 1 στους 3 επιλέγουν αυτή την απάντηση, περισσότεροι από όσους πιστεύουν ότι υπεύθυνες είναι "οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία" (22,4%), ο ΟΗΕ (11,7%), η Ευρωπαϊκή Ένωση (28,7%) ή οι Δήμοι (6,9%). Η πλειοψηφία, όπως ίσως είναι αναμενόμενο, θεωρεί ότι υπεύθυνες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι κυρίως "οι εθνικές κυβερνήσεις".
Η πλειοψηφία, δε, πιστεύουν ότι τόσο "η Πολιτεία" όσο και "η ΕΕ" κάνουν "λίγα" για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.
Σε επιμέρους περιβαλλοντικά θέματα, οι ερωτηθέντες ρίχνουν το βάρος της ευθύνης μόνο εν μέρει στο κράτος. Όταν ρωτήθηκαν αν "ο καθαρισμός των οικοπέδων" πρέπει να είναι ευθύνη της Πολιτείας ή των πολιτών, το 67,1% παραδέχτηκαν πως είναι ευθύνη των πολιτών. Μόνο 31,5% θεωρούν πως ο καθαρισμός των παραλιών είναι ευθύνη της Πολιτείας -το 28,4% θεωρεί πως είναι ευθύνη των πολιτών, ενώ σχεδόν 40% απαντούν αυθόρμητα "και των δύο".
Οι περισσότεροι πολίτες, δε, δηλώνουν ότι θα ήθελαν να συμμετάσχουν στο μέλλον σε δράσεις και προσπάθειες που έχουν σχέση γενικότερα με την "προστασία του περιβάλλοντος", από το 60% που δήλωσαν ότι θα ήθελαν να συμμετάσχουν σε περιβαλλοντικές οργανώσεις, μέχρι το 78% που θα ήθελαν να συμμετάσχουν σε δενδροφυτεύσεις/αναδασώσεις. Τα ποσοστά στους νέους εδώ εμφανίζονται ελαφρώς αυξημένα σε σχέση με των μεγαλύτερων ηλικιών. Υψηλά είναι και τα ποσοστά των θετικών απαντήσεων σε ερωτήσεις για το αν οι πολίτες έχουν αναλάβει κάποια δράση για την "αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής" τους τελευταίους έξι μήνες, όπως τη μείωση κατανάλωσης ενέργειας στο σπίτι ή την εξοικονόμηση νερού. Πολύ λιγότεροι δηλώνουν ότι έχουν προβεί σε άλλες δραστικές κινήσεις, όπως την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών στο σπίτι ή την αγορά/ενοικίαση ηλεκτρικού αυτοκινήτου.
Στο μόνιμα επίκαιρο θέμα της ενεργειακής πολιτικής της χώρας μας, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού υποστηρίζει τη στροφή στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Στη σχετική ερώτηση για το "πού πιστεύετε ότι πρέπει να διατεθούν οι οικονομικοί πόροι της χώρας και της ΕΕ" το 71,1% επιλέγει τις ΑΠΕ, ενώ το 26,1% τα ορυκτά καύσιμα (που για τις ανάγκες της συγκεκριμένης ερώτησης χωρίζονται σε δύο επιλογές: "στο παραδοσιακό μοντέλο των ορυκτών καυσίμων" και "στο φυσικό αέριο"). Αν και εμφανίζονται μικρές διαφοροποιήσεις (στους ερωτηθέντες από τα νησιά του Αιγαίου, για παράδειγμα), η προτίμηση στις ΑΠΕ είναι σαφώς πλειοψηφική σε όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, σε όλες τις ηλικίες και σε ολόκληρη την επικράτεια.
Ωστόσο, σε επιμέρους θέματα εμφανίζονται κάποιες απαντήσεις που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως αντιφάσεις. Τέθηκαν στους ερωτηθέντες μια σειρά από "αμφιλεγόμενες" θέσεις, κάποιες από τι οποίες αποτελούν γνωστούς και συζητημένους "μύθους" που πότε πότε επανέρχονται στον δημόσιο διάλογο, και τους ζητήθηκε να απαντήσουν για το αν συμφωνούν ή διαφωνούν μαζί τους. Όπως φαίνεται, το 73,4% συμφωνούν ότι "η πλειοψηφία των πυρκαγιών είναι αποτέλεσμα σκόπιμου εμπρησμού", ένα 55,1% θεωρούν ότι "μετά από καταστροφικές πυρκαγιές στα δάση φυτρώνουν ανεμογεννήτριες" και σχεδόν 1 στους 3 νομίζουν ότι "οι ανεμογεννήτριες αντί να βοηθούν το περιβάλλον το επιβαρύνουν". Στην ερώτηση για το αν θα συμφωνούσαν με την προμήθεια ηλεκτρικού ρεύματος από γειτονικές χώρες που έχει παραχθεί από πυρηνική ενέργεια (και άρα δεν συμβάλει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου), σχεδόν το 60% των ερωτηθέντων δηλώνουν πως όχι.
Ίσως να είναι σχετικό το ότι το 70,2% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι ενημερώνονται για θέματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή από το διαδίκτυο (και επιπλέον 34,2% δηλώνουν ειδικά τα social media), έναντι 53,2% που ενημερώνονται από την τηλεόραση και 26% που ενημερώνονται από "φίλους και οικογένεια".
Αντιφάσεις εμφανίζονται και αλλού. Το 72,8% των πολιτών συμφωνούν ότι "θα έπρεπε να ασφαλίσουμε την περιουσία μας έναντι των φυσικών καταστροφών". Ωστόσο, σε άλλη ερώτηση παρακάτω μόνο το 26,1% δηλώνουν πως το σπίτι στο οποίο κατοικούν είναι όντως ασφαλισμένο για φυσικές καταστροφές.
Πολλές φορές στον δημόσιο διάλογο η προστασία του περιβάλλοντος συζητιέται ή αναφέρεται ως εμπόδιο της οικονομικής ανάπτυξης ή, έστω, οι δύο έννοιες αναφέρονται ως ασύμβατες ή αντίθετες. Στην πράξη, βεβαίως, το ένα δεν αποκλείει το άλλο (ίσα ίσα, η συνεχιζόμενη κλιματική κρίση εξασφαλίζει ότι η οικονομική ανάπτυξη στο μέλλον θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη) αλλά στην έρευνα το θέμα αυτό τέθηκε ως δίλημμα, για να εξαχθούν τυχόν έμμεσα συμπεράσματα που μπορούν να προκύψουν. Πράγματι, ο γενικός πληθυσμός εμφανίζεται μοιρασμένος στις απόψεις του (τη μεγαλύτερη έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος δίνουν οι ηλικιωμένοι, οι αριστεροί και οι αγρότες). Κι ένα 15% του πληθυσμού (που φτάνει το 25% στις μεγαλύτερες ηλικίες) απορρίπτει εντελώς το δίλημμα απαντώντας αυθόρμητα "και τα δύο".
Τέλος, το 81,3% των ερωτηθέντων θεωρεί την υπηρεσία ειδοποιήσεων 112 "πολύ" ή "αρκετά" χρήσιμη, με το 70,5% να δηλώνουν ότι έχουν λάβει μήνυμα από το 112, και το 88,3% εξ αυτών να δηλώνουν ότι έχουν ακολουθήσει τις οδηγίες του.
Από την άλλη, το 78,1% των ερωτηθέντων δεν γνωρίζουν αν υπάρχει κάποιο σχέδιο έκτακτης ανάγκης στον Δήμο τους σε περίπτωση μιας φυσικής καταστροφής, ενώ σχεδόν οι μισοί δεν έχουν καν συζητήσει στο νοικοκυριό τους κάποιο σχέδιο αντίδρασης σε περίπτωση κάποιου τέτοιου συμβάντος.
