Κάθε χρόνο το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ γιορτάζει μία εβδομάδα μες στον χρόνο ως Παγκόσμια Εβδομάδα Νερού. Η φετινή Παγκόσμια Εβδομάδα Νερού, 20-24 Αυγούστου, επικεντρώνεται στο πώς το νερό μπορεί να αξιοποιηθεί ως εργαλείο για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης περιβαλλοντικής πρόκλησης της σύγχρονης εποχής: την κλιματική αλλαγή.
Οι εορτασμοί του ΟΗΕ έρχονται σε μία δύσκολη συγκυρία για τον κόσμο και ιδίως την Ευρώπη, όπου το νερό γίνεται ολοένα πιο σπάνιο. Το φετινό καλοκαίρι είναι ακόμη πιο θερμό από τα προηγούμενα και ορισμένες περιοχές, ιδίως στη νότια Ευρώπη, πλήττονται από ακραία ξηρασία, με σοβαρές επιπτώσεις και για τις αγροτικές καλλιέργειες. Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή επιδεινώνει σημαντικά την κατάσταση, καθώς οι περίοδοι ακραίας ζέστη και ξηρασίας αυξάνονται διαρκώς. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 11% των ανθρώπων υποφέρει από λειψυδρία.
Θα μπορούσαν τα λύματα να δώσουν τη λύση;
Μια λύση θα μπορούσε να είναι η χρήση περισσότερων βιομηχανικών υγρών αποβλήτων για την άρδευση στη γεωργία αντί της άντλησης πολύτιμου πόσιμου νερού. Με αυτόν τον τρόπο θα ανακυκλωνόταν έξι φορές περισσότερο νερό στην ΕΕ.
Η ΕΕ έθεσε φέτος σε ισχύ κανονιστικό πλαίσιο για την ανακύκλωση και τη χρήση του νερού στη γεωργία, καλώντας τα κράτη-μέλη να επεξεργάζονται τα αστικά και εν μέρει τα βιομηχανικά λύματα έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη γεωργία. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η επαναχρησιμοποίηση του νερού θα μπορούσε ενδεχομένως να αντικαταστήσει το 1/5 της άρδευσης με υπόγεια ύδατα στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Στη Γαλλία, την Ιταλίακαι την Ελλάδα, το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 45%, ενώ σε χώρες με μικρότερη γεωργική έκταση θα μπορούσε να καλύψει ακόμη και το 100%.
Απαραίτητες οι κατάλληλες εγκαταστάσεις
Η χρήση βιομηχανικών και αστικών λυμάτων για άρδευση εγκυμονεί κινδύνους, εάν οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των λυμάτων δεν φιλτράρουν όλους τους ρύπους. Σε μία τέτοια περίπτωση οι ρύποι ενδέχεται να συσσωρευτούν στο έδαφος και τα φυτά και κατά συνέπεια να βλάψουν τους καταναλωτές. Επιπλέον, υπάρχει ο φόβος ότι η στάθμη των υδάτων στα ποτάμια θα μπορούσε να μειωθεί περαιτέρω, εάν δεν επιστρέφεται στα υδάτινα σώματα επαρκής ποσότητα επεξεργασμένων λυμάτων.
Το εάν θα χρησιμοποιηθεί περισσότερο ανακυκλωμένο νερό στη γεωργία εξαρτάται και από το κόστος, καθώς η μεταφορά από το εργοστάσιο επεξεργασίας στα χωράφια ενδέχεται να μην είναι συμφέρουσα, όπως συμβαίνει στη Σλοβενία, τη Βουλγαρία και την Πολωνία. Πάντως μία Οδηγία της ΕΕ απαιτεί ήδη από τις χώρες της Ένωσης να προωθήσουν τη βιώσιμη αξιοποίηση του νερού, όμως η Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ επιδοτεί τους αγρότες που αρδεύουν τα χωράφια τους σε μεγάλη κλίμακα.
Μείωση των καλλιεργειών ρυζιού
Οι προσπάθειες για τη βελτιστοποίηση της άρδευσης στη γεωργία βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Όπως παρατηρεί ο Μαρκ Μπίρκενς, υδρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, υπάρχουν επιπλέον δυνατότητες μείωσης της κατανάλωσης νερού, κυρίως μέσω της στροφής σε καλλιέργειες που απαιτούν μικρότερη ποσότητα νερού.
Στην Ιταλία, τη μεγαλύτερη περιοχή καλλιέργειας ρυζιού στην Ευρώπη, η οποία χρειάζεται πολύ νερό, θα μπορούσε να καλλιεργηθεί καλαμπόκι ή σιτάρι, όπως προτείνει ο Μπίρκενς. «Το χειμερινό σιτάρι είναι μια καλλιέργεια που εξαρτάται λιγότερο από το νερό. Επιπλέον αναπτύσσεται γρήγορα και ωριμάζει νωρίς το καλοκαίρι. Έτσι δεν έχει ανάγκη πολύ νερό.
Ωστόσο η στροφή στην καλλιέργεια χειμερινού σιταριού θα σήμαινε και μια αλλαγή στη διατροφή».Η περιοχή γύρω από τον ποταμό Πάδο, στο βόρειο τμήμα της χώρας, αποτελεί το κέντρο της ιταλικής καλλιέργειας ρυζιού με παγκόσμια σημασία. Λόγω των περιορισμένων χιονοπτώσεων, της ακραίας ξηρασίας και της ξήρανσης του ποταμού, οι τοπικοί αγρότες υπέστησαν σοβαρές απώλειες για δεύτερη συνεχή χρονιά.
Το περασμένο καλοκαίρι η Γερμανία υπέστη επίσης απώλειες στις καλλιέργειες. Συνεπώς το ενδιαφέρον των καλλιεργητών στρέφεται ολοένα περισσότερο σε ποικιλίες που μπορούν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στη ζέστη και την έλλειψη νερού: δηλαδή σε όσπρια, όπως το κεχρί, οι φακές και τα ρεβίθια.
Σημαντικό πρόβλημα οι διαρροές
Η καλύτερη συντήρηση των σωλήνων νερού αποτελεί επίσης απαραίτητο μέτρο που συχνά παραμελείται. Κατά μέσο όρο το 1/4 του πόσιμου νερού στην ΕΕ χάνεται κατά τη μεταφορά λόγω διαρροών σε σημεία όπου οι σωλήνες έχουν υποστεί σημαντική φθορά ή έχουν τρυπήσει. Στη Βουλγαρία το 60% του νερού χάνεται λόγω τέτοιων διαρροών, ενώ στην Ιταλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 40% και στην Πορτογαλία 30%.
Κατά τα τέλη του 20222 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την επικαιροποίηση της ευρωπαϊκής οδηγίας για το πόσιμο νερό, παρακινώντας τα κράτη-μέλη να βελτιώσουν την παρακολούθηση των υδάτινων αποβλήτων και των διαρροών στις υποδομές, καθώς και να επενδύσουν περισσότερα χρήματα στη λήψη σχετικών μέτρων και τη συλλογή δεδομένων. Όμως προς το παρόν οι χώρες που κυρίως πλήττονται από ξηρασίες και μειωμένες βροχοπτώσεις, όπως η Ισπανία, η Ιταλία ή η Βουλγαρία, επενδύουν τα λιγότερα χρήματα ανά κάτοικο στη βελτίωση των αγωγών.
