της Μαρίας Αδαμίδου
Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έχει περάσει την τελευταία 15ετία κυριολεκτικά από 40 κύματα, άλλοτε μικρά και διαχειρίσιμα και άλλοτε γιγάντια που απειλούν να καταπιούν ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Μπροστά στην πρόκληση της επιβίωσης από τον επερχόμενο «σκοτεινό» ενεργειακό χειμώνα, η δοκιμασία της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, του Brexit και της πανδημίας, ήταν μάλλον περίπατος. Το διακύβευμα που θέτει η Ρωσία στο τραπέζι, υπό την απειλή διακοπής της ροής φυσικού αερίου, δεν είναι μόνο θέμα οικονομικής ρευστότητας και αλληλεγγύης. Για πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι θέμα επιβίωσης.
Η Ε.Ε. είχε, θεωρητικά λύσει το ζήτημα της ενεργειακής αλληλεγγύης το 2017, όταν- με το ίδιο επίκεντρο- η κόντρα Ρωσίας και Ουκρανίας για τα τέλη διέλευσης του φυσικού αερίου, είχε οδηγήσει στη διακοπή εφοδιασμού της Ευρώπης μέσα στον χειμώνα. Στον απόηχο αυτής της κρίσης, η ΕΕ είχε εκδώσει κανονισμό, που καθιστούσε υποχρεωτική την ενεργειακή αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και έθετε ως προτεραιότητα την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών δηλαδή των νοικοκυριών και των μικρών επιχειρήσεων. Κοινώς, ο έχων δύο -ενεργειακούς- χιτώνες, χαρίζει στον μην έχοντα τον ένα, με προτεραιότητα εκείνους που πλήττονται περισσότερο από την απουσία θέρμανσης και ηλεκτρικού ρεύματος, ή τις πολύ υψηλές τιμές που συνεπάγεται η μειωμένη προσφορά ενεργειακών πόρων.
Θα κλονιστεί
Ωστόσο, με δεδομένη τη ρευστότητα και την αβεβαιότητα που επικρατεί στο ενεργειακό τοπίο, ειδικά μετά την απόφαση της Ρωσίας να συνδέσει την επαναλειτουργία του Nord Stream 1 με την άρση των κυρώσεων από πλευράς ΕΕ, είναι πλέον βέβαιο ότι η πολιτική αλληλεγγύης θα κλονιστεί σοβαρά.
Πρώτη άνοιξε τον χορό η Ουγγαρία, ανακοινώνοντας ότι από τον Αύγουστο η χώρα τίθεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, με αποτέλεσμα να σταματήσει τις εξαγωγές αερίου στις γειτονικές της χώρες, προκειμένου να διασφαλίσει τη δική της ενεργειακή επάρκεια ενόψει μειωμένων ροών από τη Ρωσία. Η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν καλύπτει τις ενεργειακές της ανάγκες σε ποσοστό 85% με φυσικό αέριο, το οποίο προέρχεται στη συντριπτική του πλειοψηφία από τη ρωσική Gazprom. Το παράδειγμά της θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και άλλες χώρες, εάν τελικώς σε λίγες ημέρες η Ρωσία κλείσει την κάνουλα προς τη βόρεια Ευρώπη.
Ο κανονισμός για την ενεργειακή αλληλεγγύη ήταν εξαιρετικά εύθραυστος εξαρχής, με δεδομένες τις περιορισμένες δυνατότητες αποθήκευσης και την μάλλον κοντόφθαλμη, όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων, εναπόθεση της κάλυψης τεράστιου μέρους των ευρωπαϊκών ενεργειακών αναγκών κατά το διάστημα της ενεργειακής μετάβασης στο ρωσικό αέριο. Εξάλλου, οι διακρατικές συμφωνίες που είχαν υπογραφεί με ευάλωτες χώρες στο πλαίσιο της ενεργειακής αλληλεγγύης ήταν πολύ περιορισμένες: η Γερμανία είχε υπογράψει με τη Δανία και την Αυστρία, ενώ η Εσθονία και η Λιθουανία υπέγραψαν μόλις πριν λίγους μήνες με τη Λετονία, όπως η Σλοβενία με την Ιταλία. Η χώρα μας έχει δεσμευτεί να συνδράμει στην ενεργειακή επάρκεια της Βουλγαρίας, κάτι που επισφραγίστηκε με την προ λίγων ημερών τελετή για την ολοκλήρωση των τεχνικών εργασιών στον Διασυνδετήριο Αγωγό Ελλάδας-Βουλγαρίας IGB. Τον περασμένο Ιούνιο, μια σειρά ευρωπαϊκών χωρών συνυπέγραψε συμφωνία αλληλεγγύης για το ηλεκτρικό ρεύμα.
Η Γερμανία
Η Γερμανία, όμως, η οποία δεν κρύβει την έντονη ανησυχία της εν αναμονή των αποφάσεων της Μόσχας, έχει ήδη αρχίσει να αμφισβητεί τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής πολιτικής αλληλεγγύης και να προετοιμάζει τους πολίτες της για σοβαρή εξοικονόμηση ενέργειας από τα νοικοκυριά, προκειμένου να συνεχιστεί η τροφοδοσία της βιομηχανίας. Παρότι οι δηλώσεις του αντικαγγελάριου Ρόμπερτ Χάμπεκ περί προτεραιοποίησης της βιομηχανίας «στρογγυλεύτηκαν» στη συνέχεια από εκπρόσωπό του, η συζήτηση άνοιξε τόσο στη Γερμανία όσο και τις Βρυξέλλες.
Οι Γερμανοί πολίτες είχαν κληθεί κατά τη διάρκεια της ανοικοδόμησης της χώρας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να εργάζονται κάποιες ώρες την εβδομάδα για τον «εθνικό σκοπό», δηλαδή έπαιρναν μειωμένες απολαβές και το υπόλοιπο ποσό της αμοιβής τους γέμιζε τον κρατικό κορβανά.
Μια αντίστοιχη κίνηση σήμερα όμως, με τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης από τους πολίτες, συνεπάγεται, για σημαντική μερίδα Γερμανών, ότι αυτή η «θυσία» θα αφορά αποκλειστικά και μόνο την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας. Άρα, δεν θα μπορεί να ισχύσει στην πράξη η πολιτική της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, με την εξαγωγή πολύτιμης ενέργειας προς άλλες χώρες, οι πολίτες των οποίων «σπαταλούν» τα δικά τους ενεργειακά αποθέματα. Η επικρατούσα άποψη αυτή τη στιγμή στη Γερμανία θυμίζει επικίνδυνα τη στάση που τήρησε η χώρα και οι πολιτικοί δορυφόροι της κατά την οικονομική κρίση, η οποία απείλησε την ΕΕ με διάσπαση σε Βορρά και Νότο.
Εάν οι εξελίξεις δεν είναι ευνοϊκές, και η ΕΕ δεν αποδείξει ότι διδάχθηκε από τα προβλήματα του παρελθόντος, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη κινδυνεύει σήμερα να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.
