της Αθανασίας Ακρίβου
Ο Γιώργος Στάμτσης μιλάει στο Energymag.gr για την αγορά ενέργειας, το πλαφόν στο φυσικό αέριο αλλά για το που υστερεί η Ελλάδα ενεργειακά. Στη συνέντευξή του επισημαίνει ότι η έλλειψη ηλεκτρικών διασυνδέσεων και η άπνοια είναι υπεύθυνες για τις υψηλές τιμές στη χονδρεμπορική του ηλεκτρικού ρεύματος. Όσο αναφορά τον μηχανισμό ανάκτησης των υπερσόδων θεωρεί πως είναι μια λύση που δεν είναι μακροχρόνια βιώσιμη ενώ είναι υπέρ ενός πλαφόν στις τιμές λιανικής όσο διαρκεί η κρίση και τονίζει την ανάγκη περαιτέρω επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα. Όπως τονίζει χαρακτηριστικά, η δεύτερη γραμμή με τη Βουλγαρία θα έπρεπε να είναι έτοιμη από το 2022 ενώ βλέπει απραγία όσον αφορά την ηλεκτρική λεωφόρο που θα συνδέει την Ελλάδα με την Κεντρική Ευρώπη. Επιπλέον όπως αναφέρει στο Energymag πρέπει να γίνουν αλλαγές στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αλλά τα βήματα θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικά.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:
Γιατί ενώ πανευρωπαϊκά το τελευταίο διάστημα οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν πέσει κατά πολύ, στην Ελλάδα δεν συμβαίνει το ίδιο; Γιατί οι τιμές χονδρικής είναι πολύ υψηλότερες το τελευταίο διάστημα από ότι σε άλλες χώρες;
Αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την άπνοια που επικρατεί στη χώρα μας τις τελευταίες εβδομάδες. Στο τέλος Δεκεμβρίου και τις αρχές Ιανουαρίου, τα αιολικά πάρκα στην Ελλάδα λειτούργησαν με πολύ χαμηλό συντελεστή φόρτισης. Χαρακτηριστικά, τις πρώτες οκτώ ημέρες του 2023 αυτός ήταν στο 8,4%. Τα προηγούμενα δέκα χρόνια ο μέσος συντελεστής του Ιανουαρίου ήταν στο 30%. Αυτό σημαίνει ότι έλειπαν περίπου 1.000 MW αιολικής παραγωγής. Μόλις φύσηξε δυνατά από το απόγευμα της Δευτέρας 9 Ιανουαρίου μέχρι το βράδυ της Τρίτης 10 Ιανουαρίου, η τιμή στην ελληνική χονδρεμπορική αγορά έπεσε σημαντικά κάτω από τα 200 Ευρώ/MWh.
Θα μπορούσαμε βέβαια να είχαμε επωφεληθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τις χαμηλές τιμές στην υπόλοιπη Ευρώπη, εάν είχαμε περισσότερες ηλεκτρικές διασυνδέσεις. Όταν λειτουργήσει η νέα γραμμή μεταφοράς Ελλάδα-Βουλγαρία θα αυξηθεί η ικανότητα εισαγωγών κατά 1.000 MW. Κανονικά αυτή η γραμμή έπρεπε να ολοκληρωθεί μέσα στο 2022, τώρα ο στόχος είναι για τα μέσα του 2023.
Επίσης, είναι γνωστή η μεγάλη συμμετοχή του αερίου στην ελληνική αγορά ηλεκτρισμού -άρα και ο επηρεασμός της από τις ακριβές τιμές αερίου. Αυτό που δεν συζητιέται ιδιαίτερα είναι ότι στην Ελλάδα είναι ακριβή και η ηλεκτροπαραγωγή από λιγνίτη. Πολύ ακριβότερη από ό,τι για παράδειγμα στη Γερμανία ή την Πολωνία. Επομένως όταν είναι ακριβό το αέριο, ο λιγνίτης δεν προσφέρει μια σημαντικά φθηνότερη επιλογή.
Για να μειωθούν οι τιμές της χονδρεμπορικής στην Ελλάδα πρέπει να μειωθούν οι τιμές αερίου. Στην Ελλάδα έχουμε έναν από τους πιο μοντέρνους, άρα και αποδοτικούς, στόλους μονάδων αερίου. Όταν μειωθεί λοιπόν η τιμή της πρώτης ύλης θα μειωθεί σημαντικά και το κόστος ηλεκτροπαραγωγής από αέριο. Όμως αυτό που κυρίως οφείλουμε να κάνουμε είναι να επιταχύνουμε πολύ τη διείσδυση των ΑΠΕ για να αυξήσουμε την ασφάλεια εφοδιασμού αλλά και να μειώσουμε τις τιμές ρεύματος.
Έκτακτος μηχανισμός ανάκτησης υπερεσόδων. Πώς τον κρίνετε; Υπάρχουν παράγοντες της αγοράς που τον σχολιάζουν αρνητικά...
Η συνεχής υπερφορολόγηση, και μάλιστα με αναδρομική μορφή, προκειμένου να βρεθούν τα απαραίτητα έσοδα για τις επιδοτήσεις δεν μπορεί να είναι μια βιώσιμη λύση. Τουναντίον, θα πρέπει από την αρχή ο σχεδιασμός των έκτακτων μέτρων να μην οδηγεί σε αυξημένα τιμολόγια λιανικής, και κατόπιν στην ανάγκη για υπερφορολόγηση των προμηθευτών. Θα ήταν προτιμότερο να είχε υιοθετηθεί από την αρχή μια προσέγγιση ενός πλαφόν στις τιμές λιανικής, όσο διαρκεί η κρίση, και μιας εύλογης αποζημίωσης των προμηθευτών που θα πωλούσαν κάτω του κόστους. Το κόστος αυτού του μέτρου θα ήταν σημαντικά μικρότερο από τη μηνιαία τιμολόγηση που έχει επιλέξει η κυβέρνηση προς αντικατάσταση της ρήτρας αναπροσαρμογής.
Οι νέες συνθήκες έφεραν και τον «ενεργειακό τουρισμό»- Θα πρέπει να υπάρξουν περαιτέρω δικλείδες ασφάλειας για τους παρόχους;
Θα πρέπει να υπάρξει ανασχεδιασμός του πλαισίου που αφορά το δικαίωμα αποκοπής των συστηματικών κακοκπληρωτών από τον προηγούμενο πάροχο. Όσο αυτό δεν αλλάζει -και σε συνδυασμό με την υφιστάμενη μηνιαία τιμολόγηση και την ευκολία αλλαγής παρόχου- θα μπορούν οι συστηματικοί κακοπληρωτές να συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται την κατάσταση και αναμένεται μεγάλη διόγκωση του προβλήματος.
Πώς κρίνετε τις κινήσεις που γίνονται στην Ευρώπη-Ποια είναι η άποψη σας για το πλαφόν στο φυσικό αέριο-Μπορεί να φέρει αποτελέσματα ;
Η Ευρώπη βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη γεωπολιτική και ενεργειακή κρίση. Σίγουρα λίγοι περίμεναν τον Φεβρουάριο 2022, με την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ότι θα κατάφερνε η Ευρώπη να αντικαταστήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το ρωσικό αέριο εντός ενός έτους. Κι όμως αυτό έγινε. Με πολύ μεγάλο οικονομικό κόστος, βέβαια, για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Και με θυσία της δραστηριότητας πολλών βιομηχανιών και επιχειρήσεων.
Όσον αφορά το πλαφόν στο φυσικό αέριο, ελπίζω ότι δεν θα χρειαστεί να τεστάρει η αγορά τους επόμενους μήνες τις επιπτώσεις από μια ενδεχόμενη ενεργοποίησή του. Η εξέλιξη της κρίσης μας κάνει όλους σοφότερους καθώς μας μαθαίνει πράγματα και επιβεβαιώνει ή καταρρίπτει σχετικές θεωρητικές προσεγγίσεις. Είδαμε για παράδειγμα το καλοκαίρι ότι όταν οι τιμές στην ευρωπαϊκή αγορά αερίου πήγαν στη στρατόσφαιρα ανάλογα κινήθηκε και η αγορά στην Ασία. Εάν εμείς τότε είχαμε ένα πλαφόν στα 180 Ευρώ/MWh θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να γεμίζουμε τις αποθήκες αερίου ή θα έφευγαν τα φορτία LNG προς Άπω Ανατολή, όπου η τιμή ήταν πάνω από τα 180 Ευρώ/MWh;
Τον τελευταίο μήνα παρατηρούμε μια πολύ μεγάλη μείωση των τιμών αερίου. Παρακολουθώντας τη σχετική δημόσια συζήτηση στην Ευρώπη, αυτή η πτώση δύσκολα αποδίδεται στην επιβολή του πλαφόν. Ως κύριοι παράγοντες καταγράφονται η καλοκαιρία που μειώνει τη ζήτηση αερίου για θέρμανση, η εξοικονόμηση από τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που επίσης μειώνει τη ζήτηση, η διαθεσιμότητα φορτίων LNG στην παγκόσμια αγορά και η ωρίμανση της συμπεριφοράς στην αγορά κρατικών ή κρατικοποιημένων εταιρειών που διαχειρίζονται πολύ μεγάλες ποσότητες αερίου.
Υπάρχει η άποψη και από κυβερνητικά στελέχη πως θα πρέπει να υπάρξει ριζική αλλαγή της αγοράς ενέργειας συμφωνείτε;
Είναι μια καλή αρχή να μην κάνεις δομικές αλλαγές στη διάρκεια της κρίσης. Πρώτα λαμβάνεις τα απαραίτητα έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπίσεις την κρίση και όταν εξέλθεις από αυτή μπορείς να σχεδιάσεις -σε ήρεμο περιβάλλον- και τις μακροπρόθεσμες αλλαγές. Κοιτάξτε, η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρισμού λειτούργησε αποδοτικά στη διάρκεια της κρίσης. Δηλαδή αποτύπωσε με τις υψηλές τιμές τη μείωση της προσφοράς μιας σημαντικής πηγής ηλεκτροπαραγωγής, δηλαδή του αερίου. Οδηγώντας έτσι και στην απαραίτητη εξοικονόμηση αερίου για την παραγωγή ρεύματος. Εάν οι τιμές του ρεύματος έμεναν δυσανάλογα χαμηλά, τότε θα αυξανόταν η ζήτηση για ηλεκτρισμό (και) από αέριο, άρα θα αυξανόταν η ζήτηση για αέριο. Και επειδή αέριο σε αφθονία δεν υπήρχε θα οδηγούμασταν σε διοικητικά επιβαλλόμενα brown out προκειμένου να εξισορροπηθεί η ζήτηση με την προσφορά αερίου. Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν χρειάστηκε να γίνει. Ο αποδοτικός τρόπος λειτουργίας της ευρωπαϊκής αγοράς γίνεται ακόμα πιο φανερός τις τελευταίες εβδομάδες. Όπου η μεγάλη παραγωγή από τα αιολικά στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη ρίχνει πολύ τις τιμές στην προημερήσια αγορά. Και αυτή με τη σειρά της συμπαρασύρει προς χαμηλότερα επίπεδα και τα προθεσμιακά συμβόλαια.
Πιστεύω ότι τα βασικά στοιχεία της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού, δηλαδή ότι η τιμή διαμορφώνεται εκεί που τέμνονται η καμπύλη της προσφοράς και η καμπύλη της ζήτησης και το merit order θα πρέπει να παραμείνουν. Όπως και το ενιαίο της αγοράς. Από εκεί και πέρα σαφώς και πρέπει να συζητήσουμε για αλλαγές στον σχεδιασμό της αγοράς που θα διευκολύνουν και θα επιταχύνουν τη διείσδυση των ΑΠΕ καθώς και για αλλαγές που θα ενισχύσουν την επάρκεια ισχύος/ασφάλεια εφοδιασμού και θα αυξήσουν τη συμμετοχή της προθεσμιακής αγοράς. Εδώ όμως προσοχή, γιατί μια πολύ μεγάλη μετατόπιση προς την προθεσμιακή αγορά θα στερήσει ρευστότητα από τις βραχυχρόνιες αγορές. Αυτό σημαίνει ότι θα μειωθεί η ευελιξία, που αντλείται από τις βραχυχρόνιες και όχι από τις μακροχρόνιες αγορές. Όμως σε ένα ηλεκτρικό σύστημα που θα κυριαρχείται από ανανεώσιμες πηγές θα χρειαζόμαστε ολοένα και αυξανόμενη ποσότητα ευελιξίας.
Θα μπορούσαν να υπάρξουν κάποιες ενεργειακές επενδύσεις που εάν είχαν προχωρήσει η Ελλάδα θα ήταν σε καλύτερη θέση; Πού είμαστε πίσω σε δίκτυα, σε ΑΠΕ;
Σίγουρα ναι. Ειδικά στα δίκτυα υπάρχει σημαντικό πρόβλημα αφού ο ηλεκτρικός χώρος για σύνδεση νέων έργων ΑΠΕ είναι περιορισμένος. Αυτό ισχύει και για το Δίκτυο Διανομής και για το Σύστημα Μεταφοράς. Τα Προγράμματα Ανάπτυξης των δύο Διαχειριστών πρέπει να ενισχυθούν και να επιταχυνθούν.
Αυτό που επίσης λείπει είναι η ενίσχυση των διεθνών ηλεκτρικών διασυνδέσεων. Η δεύτερη γραμμή με τη Βουλγαρία θα έπρεπε να είναι έτοιμη από το 2022. Επίσης, δεν βλέπω να γίνεται κάτι όσον αφορά την ηλεκτρική λεωφόρο που θα συνδέει την Ελλάδα με την Κεντρική Ευρώπη -και μέσω της οποίας θα εξάγεται πολλές ώρες η περίσσεια από την παραγωγή των δεκάδων γιγαβάτ ΑΠΕ που θα έχουν εγκατασταθεί στην Ελλάδα μέχρι το 2030.
Όσον αφορά τα έργα ΑΠΕ, είμαστε δυστυχώς πολύ πίσω στην αξιοποίηση της γεωθερμίας. Η χώρα μας θα μπορούσε να έχει μέσα στην τρέχουσα δεκαετία 800-1000 MW φθηνής, πράσινης, κατανεμόμενης και συνεχούς ενέργειας από τα πεδία υψηλών θερμοκρασιών που υπάρχουν στον ελληνικό χώρο. Όμως δεν γίνεται τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο Γιώργος Στάμτσης είναι Διδάκτωρ-Μηχανικός του Πανεπιστημίου Ντούισμπουργκ-Έσσεν
