Με την παρουσίαση της έκθεσης του Ιταλού πρώην πρωθυπουργού Ενρίκο Λέτα για τον μετασχηματισμό της ενιαίας αγοράς της Ε.Ε. ξεκίνησε η δεύτερη μέρα του έκτακτου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με τα βασικά συμπεράσματα της έκθεσης που εκπόνησε ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός Ενρίκο Λέτα, η εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Ένωσης αποτελεί βασική προτεραιότητα, με διάφορες στοχευμένες συστάσεις για τον τρόπο μετασχηματισμού του ενεργειακού τομέα της Ευρώπης
«Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Το χάσμα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ όσον αφορά τις οικονομικές επιδόσεις γίνεται όλο και μεγαλύτερο», ανέφερε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα παρουσιάζοντας την ειδική έκθεση των 147 σελίδων για το θέμα.
Η Έκθεση Λέτα με τίτλο Much More Than A Market («Πολύ περισσότερο από μια αγορά»), ζητά ουσιαστικά αυστηρότερους και πιο ξεκάθαρους κανόνες για την ενοποίηση και ισχυροποίηση των κλάδων των τηλεπικοινωνιών, της ενέργειας, των μεταφορών και των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ.
Ουσιαστικά ο Λέτα προτείνει να ενοποιηθούν περισσότερο αγορές όπως αυτές της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών και των χρηματοπιστωτικών , οι οποίες μέχρι τώρα θεωρούνταν πολύ ευαίσθητες για να εποπτευθούν και να ελεγχθούν πιο στενά από τις Βρυξέλλες.
Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έχουν πληγεί σκληρά από τις συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η οποία εκτόξευσε τις τιμές της ενέργειας στα ύψη, ενώ αντιμετωπίζουν διπλή απειλή από τις μεγάλες κρατικές επιδοτήσεις στην Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όσον αφορά τον ενεργειακό τομέα, η αξιοποίηση όλων των πλεονεκτημάτων της ενιαίας αγοράς απαιτεί τα επόμενα χρόνια περαιτέρω επενδύσεις στις ηλεκτρικές διασυνδέσεις και μαζικές επενδύσεις στα δίκτυα υποδομής της Ευρώπης. Όπως σημειώνει η έκθεση, απαιτούνται παρεμβάσεις από την αναβάθμιση των δικτύων μεταφοράς έως τη δημιουργία μιας υποδομής υδρογόνου. Αυτό θα επιτρέψει τη μεγιστοποίηση του δυναμικού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της Ευρώπης, την εξασφάλιση ασφαλούς και πιο προσιτής ενέργειας και τη διεύρυνση των επιλογών ενεργειακού εφοδιασμού για τη βιομηχανία.
Όπως σημειώνει ο Ενρίκο Λέτα, κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης η ΕΕ, όπως και άλλες περιοχές που βασίζονται σε εισαγόμενο αέριο (Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Νότια Κορέα), είδε μια τάση αύξησης στις τιμές ενέργειας σε σχέση με άλλα μέρη του κόσμου. Οι τιμές του φυσικού αερίου ήταν 3 έως 6 φορές υψηλότερες από εκείνες των ΗΠΑ και εξακολουθούν να είναι σημαντικά υψηλότερες σήμερα. Οι βιομηχανικές τιμές λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ είναι σχεδόν 2 φορές υψηλότερες από τις τιμές στις ΗΠΑ και γίνονται σταδιακά υψηλότερες από τις τιμές στην Κίνα. Οπότε το χάσμα ολοένα και μεγαλώνει.
Η περιορισμένη ενεργειακή αυτάρκεια της ηπείρου αυξάνει επίσης την ευπάθειά της σε ξαφνικές διαταραχές των τιμών. Το 2021 η εξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές ενέργειας ήταν υψηλή: 91,7% για το πετρέλαιο, 83,4% για το φυσικό αέριο και 37,5% για τα στερεά ορυκτά καύσιμα, συμβάλλοντας σε ένα συνολικό ποσοστό ενεργειακής εξάρτησης περίπου 55,5%. Μόνο το 2022 ο λογαριασμός της Ευρώπης για την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων ανήλθε σε 640 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου 4,1% του ΑΕΠ της.
Η έκθεση διατυπώνει συγκεκριμένες συστάσεις οι οποίες, εάν εφαρμοστούν, θα αναδιαμορφώσουν δραματικά τμήματα του ενεργειακού τομέα της Ευρώπης.
Διασυνοριακές κοινές δημοπρασίες για πρόσθετη ενέργεια από ΑΠΕ
Η έκθεση αναφέρει ότι οι γειτονικές χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αρχίσουν να διεξάγουν διασυνοριακές δημοπρασίες για πρόσθετη παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), ώστε να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα και να μειωθεί το κόστος.
Ενθαρρύνει επίσης τα «διασυνοριακά συστήματα ευελιξίας», στα οποία οι διαχειριστές των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας απευθύνονται σε παραγωγούς γειτονικών χωρών για βοήθεια όταν η τοπική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας είναι υψηλή.
Πολλές φωνές σε όλη την Ευρώπη ζητούν μαζική επέκταση και ενίσχυση των ευρωπαϊκών δικτύων και ο Λέτα παρουσιάζει πώς ο ενισχυμένος ευρωπαϊκός συντονισμός και η χρηματοδότηση μπορούν να συμβάλουν στην υλοποίηση αυτού του οράματος.
Η Ευρώπη διαθέτει ήδη τέσσερις «περιφερειακές ομάδες υψηλού επιπέδου», οι οποίες παρέχουν κάποιο τεχνικό διασυνοριακό συντονισμό. Ο Λέτα υποστηρίζει ότι οι ομάδες αυτές θα πρέπει να «εμπλακούν περισσότερο σε πολιτικό επίπεδο» με εκ περιτροπής προεδρία και ετήσιες συνεδριάσεις. Ο Λέτα επιθυμεί την ενίσχυση της διευκόλυνσης «Συνδέοντας την Ευρώπη» στον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ και προβλέπει «πράσινα ομόλογα» για την εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων μακροπρόθεσμα.
Γίνεται επίσης αναφορά και στην ανάγκη για ένα νέο ευρωπαϊκό δίκτυο υδρογόνου.
Φυσικό αέριο και πυρηνικά καύσιμα
Η έκθεση Λέτα ζητεί μια πιο συστηματική επανεξέταση της ασφάλειας εφοδιασμού της Ευρώπης με φυσικό αέριο, «λαμβάνοντας υπόψιν τις νέες πραγματικότητες της αγοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου».
Με τα προληπτικά μέτρα, όπως η αποθήκευση φυσικού αερίου, να είναι άνισα κατανεμημένα σε όλη την Ευρώπη και τις επακόλουθες «δύσκολες συζητήσεις, ακόμη και διαμάχες», συνιστά στις γειτονικές χώρες της ΕΕ να αναπτύξουν μια «συντονισμένη προσέγγιση» σχετικά με το ποιος θα πληρώσει για τι. Η έκθεση επίσης προειδοποιεί για τις «αναδυόμενες εξαρτήσεις από τα πυρηνικά καύσιμα».
Συνεργασία με ΗΠΑ και κρίσιμες πρώτες ύλες
Σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές καθαρές τεχνολογίες της Ευρώπης, ο Λέτα με την έκθεσή του συνιστά προσοχή. Με το βλέμμα στραμμένο στην Κίνα, προειδοποιεί για «τον κίνδυνο δολιοφθοράς ή μη εξουσιοδοτημένης μεταφοράς δεδομένων» και ζητεί μέτρα κυβερνοασφάλειας τα οποία θα πρέπει να «ενσωματώνονται αυστηρά στις προμήθειες για νέες υποδομές ή περιουσιακά στοιχεία παραγωγής».
Επιπλέον, ο Λέτα τονίζει ότι οι πρόσφατες έρευνες της ΕΕ για τις ξένες επιδοτήσεις σε στρατηγικούς τομείς θα πρέπει να συνεχιστούν ώστε «να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις τρίτων χωρών σε βασικές ενεργειακές υποδομές ή περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να αποτελέσουν κίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη στο μέλλον».
Ο Λέτα αναφέρει ακόμα ότι οι «διεκδικητικές στρατηγικές» της Κίνας κινδυνεύουν να υπονομεύσουν τις προσπάθειες της Ευρώπης να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της με κρίσιμες πρώτες ύλες. Έτσι, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα με «αξιόπιστους εταίρους» όπως οι ΗΠΑ.
Η έκθεση προτείνει επίσης κοινές δράσεις προμηθειών από τις κυβερνήσεις της ΕΕ για την εξασφάλιση κρίσιμων πρώτων υλών.
Νέα εφαρμογή
Ο Λέτα ζητά τη δημιουργία μιας νέας εφαρμογής, η οποία θα έχει τέσσερις κύριες αρμοδιότητες: (1) υποστήριξη του υδρογόνου και άλλων εκκολαπτόμενων τεχνολογιών, (2) εκταμίευση επιχορηγήσεων για διασυνοριακά έργα δικτύου, (3) εποπτεία προγραμμάτων επιδότησης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πυρηνική ενέργεια και (4) λειτουργία ως ενιαίας υπηρεσίας για πιστοποιήσεις και γενική υποστήριξη αδειοδότησης.
Πράσινη διπλωματία
Τα μεγάλα διασυνοριακά έργα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση της καλής θέλησης με «αξιόπιστους ενεργειακούς εταίρους», υποστηρίζει ο Λέτα. Αναφέρει τη σύνδεση του βορειοαφρικανικού αγωγού φυσικού αερίου και υδρογόνου με την Ιταλία και υποστηρίζει ότι οι 30 και πλέον υποψήφιες χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αποκτήσουν έγκαιρη (αλλά σταδιακή) πρόσβαση στην ενιαία αγορά ενέργειας.
Για την Αφρική, η οποία φλερτάρεται όλο και περισσότερο από «άλλους παγκόσμιους παίκτες», η ΕΕ χρειάζεται μια νέα πρόταση, υποστηρίζει ο Λέτα. Αυτή θα πρέπει να βασίζεται στην «τοπική αξία», δημιουργώντας αλυσίδες αξίας «πράσινης βιομηχανίας» που θα συμπληρώνουν την παραδοσιακή εξόρυξη ορυκτών.
Παραμένει η εθνική κυριαρχία
Ο Λέτα διατυπώνει μια σειρά τεχνικών και πολιτικών προτάσεωνοι οποίες πρέπει να υποστηρίζονται από μια ενισχυμένη «αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών». Η έκθεση τονίζει ότι οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να διατηρήσουν το δικαίωμα να επιλέγουν το δικό τους ενεργειακό μείγμα.
