Η Σερβία είναι η μοναδική χώρα της ΕΕ που δεν έχει επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Παρά τη δέσμευση του προέδρου της χώρας Αλεξάντρερ Βούτσιτς ότι η χώρα του δεν θα χρησιμεύσει ως αγωγός για την παράκαμψη των ΗΠΑ και της ΕΕ κυρώσεις, σερβικές εταιρείες εξάγουν στη Ρωσία αγαθά διπλής χρήσης που έχουν τεθεί στο στόχαστρο των δυτικών κυρώσεων λόγω της χρήσης τους σε ρωσικούς οπλισμούς που αναπτύσσονται στην Ουκρανία.
Τα προϊόντα διπλής χρήσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για στρατιωτικούς όσο και για πολιτικούς σκοπούς και, μεταξύ των αποδεκτών αυτών των εξαγωγών από τη Σερβία στη Ρωσία, είναι ένας προμηθευτής πληροφορικής που ήταν στη λίστα των κυρώσεων των ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο, σύμφωνα με νέα έρευνα της Βαλκανικής Υπηρεσίας του RFE/RL. Σερβικές εταιρείες έχουν στείλει τουλάχιστον 71,1 εκατομμύρια δολάρια σε εμπορεύματα διπλής χρήσης στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022, σύμφωνα με τα τελωνειακά αρχεία από βάσεις δεδομένων διεθνούς εμπορίου που αναλύθηκαν από τη RFE/RL . Οι αποστολές που αναλύθηκαν από τους δημοσιογράφους περιλαμβάνουν τα είδη ηλεκτρονικών και άλλου εξοπλισμού που χαρακτηρίζονται ως «υψηλής προτεραιότητας» από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ λόγω της χρήσης τους σε ρωσικά όπλα που ανακτήθηκαν από τα ουκρανικά πεδία μάχης. Το γραφείο του Βούτσιτς δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό σχετικά με τις σερβικές αποστολές τεχνολογίας διπλής χρήσης που έχει εγκριθεί στη Ρωσία. Από την εισβολή του Φεβρουαρίου του 2022, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες προσπάθησαν να περιορίσουν την πρόσβαση του Κρεμλίνου σε δυτικά "εξαρτήματα" που χρησιμοποιούνται σε ρωσικό στρατιωτικό εξοπλισμό πιέζοντας τις κυβερνήσεις να καταστείλουν τη ροή τέτοιας τεχνολογίας στη Ρωσία μέσω των χωρών τους.
Πως έγιναν τα deals
Η σερβική εταιρεία Kominvex ιδρύθηκε το 2005 και, μέχρι πέρυσι, ειδικευόταν στη χονδρική πώληση ανταλλακτικών και εξοπλισμού για μηχανοκίνητα οχήματα. Η ιστοσελίδα της εταιρείας εξακολουθεί να προσφέρει ανταλλακτικά αυτοκινήτων και φορτηγών, με ιδιαίτερη έμφαση στα τρακτέρ. Κρίνοντας από τα επίσημα στοιχεία της εταιρείας, τα κέρδη για την Kominvex ήταν μέτρια: η εταιρεία σημείωσε κέρδη 67 $ το 2018 και 1.600 $ το 2021. Η περιουσία της αυξήθηκε κατακόρυφα το επόμενο έτος, όταν άρχισε να εξάγει ηλεκτρονικά είδη στη Ρωσία αυξάνοντας τα κέρδη της περισσότερο από χίλια σε 1,5 εκατομμύρια δολάρια το 2022. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους -- επτά μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία -- η Kominvex άλλαξε επίσημα την εγγεγραμμένη επιχειρηματική της δραστηριότητα σε χονδρικό εμπόριο ηλεκτρονικών και τηλεπικοινωνιακών εξαρτημάτων. Τα επίσημα στοιχεία της εταιρείας δείχνουν ότι η Kominvex είχε μόνο έναν υπάλληλο το 2022.
Οι αποστολές εμπορευμάτων διπλής χρήσης της Kominvex ξεκίνησαν τον Mάρτιο του 2022 και συνεχίστηκαν τουλάχιστον μέχρι τον Αύγουστο του 2023, σύμφωνα με τα τελωνειακά αρχεία. Τα εξαγόμενα προϊόντα περιελάμβαναν μικροτσίπ, επεξεργαστές, συσκευές αποθήκευσης δίσκου και συστήματα ψηφιακής καλωδιακής επικοινωνίας. Τα τελωνειακά αρχεία που αναλύθηκαν από τη Βαλκανική Υπηρεσία της RFE/RL δείχνουν ότι η Kominvex εξήγαγε αγαθά αξίας 143,9 εκατομμυρίων δολαρίων στη Ρωσία από τα τέλη Μαρτίου 2022 έως τα τέλη Ιουλίου 2023, εκ των οποίων τα 54,3 εκατομμύρια δολάρια εμπίπτουν σε κατηγορίες «υψηλής προτεραιότητας» ηλεκτρονικών ειδών και εξοπλισμού που Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ έχουν θέσει ως στόχο ελέγχους εξαγωγών λόγω της χρήσης τους σε ρωσικά όπλα που ανακτήθηκαν στην Ουκρανία. Σιγή ιχθύος βέβαια από τον ιδιοκτήτη της Kominvex, Μάρκο Σβόρτζαν. Οι κορυφαίοι αποδέκτες της Kominvex για αυτές τις αποστολές ήταν δύο ρωσικές εταιρείες, η Bitteria και η Velesstor, σύμφωνα με τα τελωνειακά αρχεία από τις βάσεις δεδομένων διεθνούς εμπορίου ImportGenius και Sinoimex. Η RFE/RL επικοινώνησε και με τις δύο εταιρείες για σχόλια σχετικά με τους επιχειρηματικούς δεσμούς τους με τη Σερβία, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση.
Η Bitteria, ένας προμηθευτής πληροφορικής με έδρα τη Μόσχα που ιδρύθηκε το 2017, ήταν μεταξύ των δεκάδων ρωσικών εταιρειών και ιδιωτών που επλήγησαν από τις αμερικανικές κυρώσεις τον Σεπτέμβριο ως μέρος της προσπάθειας της Ουάσιγκτον να «υπονομεύσει την ικανότητα της Ρωσίας να διεξάγει τον πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας». Τουλάχιστον αξίας 27 εκατομμυρίων δολαρίων εξαγωγές Kominvex στη Ρωσία το 2022 αποτελούνταν από προϊόντα που παράγονται από τον αμερικανικό τεχνολογικό γίγαντα Intel, ο οποίος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι έχει αναλάβει προσπάθειες να διασφαλίσει ότι τα προϊόντα του δεν φτάνουν στη Ρωσία κατά παράβαση των ελέγχων των εξαγωγών.
Όλες εκτός από δύο από τις 15 πιο πολύτιμες αποστολές ελεγχόμενων αγαθών διπλής χρήσης που στάλθηκαν από την Kominvex στον υπό κυρώσεις Ρώσο προμηθευτή IT Bitteria αποτελούνταν από προϊόντα Intel, σύμφωνα με τελωνειακά αρχεία που αναλύθηκαν από το RFE/RL. Η Intel είπε στη Βαλκανική Υπηρεσία του RFE/RL ότι «δεν υποστηρίζει ούτε ανέχεται» τη χρήση των προϊόντων της «για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». «Όταν αντιληφθούμε την ανησυχία ότι τα προϊόντα της Intel χρησιμοποιούνται από έναν επιχειρηματικό εταίρο σε σχέση με παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα περιορίσουμε ή θα διακόψουμε τις συναλλαγές μας με το τρίτο μέρος έως ότου και εκτός εάν έχουμε μεγάλη εμπιστοσύνη ότι τα προϊόντα της Intel δεν χρησιμοποιούνται για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», ανέφερε η εταιρεία σε γραπτή απάντηση. Τα στοιχεία των τελωνείων δείχνουν επίσης ότι η Kominvex έχει εξάγει αγαθά στη Ρωσία μέσω Μαλαισίας, Βιετνάμ και Κίνας.
Τουλάχιστον ακόμη μία σερβική εταιρεία έχει εξάγει προϊόντα διπλής χρήσης, σύμφωνα με τελωνειακά αρχεία . Η εταιρεία, Soha Info, εδρεύει στην πόλη Novi Banovci, περίπου 30 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Βελιγραδίου. Μεταξύ Οκτωβρίου 2022 και Ιουλίου 2023, η εταιρεία εξήγαγε αγαθά αξίας 18 εκατομμυρίων δολαρίων στη Ρωσία, δείχνουν τα αρχεία. Μεταξύ αυτών των αποστολών ήταν 6,3 εκατομμύρια δολάρια σε ηλεκτρονικά είδη που προσδιορίστηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ ως αγαθά διπλής χρήσης «υψηλής προτεραιότητας», καθώς χρησιμοποιούνταν σε ρωσικά όπλα στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων 4,3 εκατομμυρίων δολαρίων σε προϊόντα Intel.
Η Soha Info ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2022, λίγους μήνες μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, και έφτασε σε τζίρο 6,1 εκατομμυρίων δολαρίων τους πρώτους έξι μήνες λειτουργίας της, σύμφωνα με την οικονομική έκθεση της εταιρείας. Ο ιδιοκτήτης του Soha Info, ένας Σέρβος πολίτης ονόματι Ντράγκαν Ντράγκας, αρνήθηκε να συζητήσει το έργο της εταιρείας του με Ρώσους εταίρους όταν επικοινωνούσε με τη Βαλκανική Υπηρεσία της RFE/RL. Περιέγραψε την επιχείρησή του ως «απλώς κάποιο εμπόριο» και αρνήθηκε ότι διαπραγματευόταν εμπορεύματα υπό κυρώσεις. Στη συνέχεια τελείωσε τη συζήτηση.
Μέχρι σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιβάλει κυρώσεις σε μία μόνο σερβική εταιρεία λόγω του ρόλου της ως προμηθευτή αγαθών διπλής χρήσης που υπόκεινται σε κυρώσεις στη Ρωσία.
