Οι εκατέρωθεν προσφυγές της Gazprom, που έχει το μονοπώλιο εξαγωγής φυσικού αερίου από τη Ρωσία, και ευρωπαϊκών ενεργειακών εταιρειών, οι οποίες προμηθεύονταν ΦΑ απ’ αυτή, στη διαιτησία και τα δικαστήρια αποτελούν ένα από τα βασικά εμπόδια στο να ξαναπλημμυρίσουν οι αγωγοί με ρωσικό φυσικό αέριο, στην περίπτωση φυσικά που τελεσφορήσουν οι διαπραγματεύσεις και επιτευχθεί συμφωνία ειρήνης στην Ουκρανία.
Αυτή τη στιγμή εκκρεμεί σειρά προσφυγών τόσο στο Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Γενεύης και σε άλλα ευρωπαϊκά διαιτητικά δικαστήρια, όπως της Σουηδίας, της Ολλανδίας και της Τσεχίας, όσο και σε δικαστήρια της Ρωσίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Ανάμεσα σ’ αυτές είναι και η προσφυγή στη διαιτησία και της ΔΕΠΑ Εμπορίας κατά της Gazprοm διεκδικώντας καλύτερη τιμή για τις ποσότητες φυσικού αερίου που έχει λάβει στη βάση της σύμβασης που συνήφθη στις αρχές του 2022 και λήγει το 2026 και προσαρμογή των ποσοτήτων που δεν έχει λάβει.
Άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν καταθέσει αγωγές διαιτησίας κατά της Gazprom λόγω της μείωσης της προσφοράς ρωσικού αγώγιμου φυσικού αερίου βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων κατά τη διάρκεια του 2022. Τότε η Gazprom περιόρισε τις ροές μέσω του υπεράκτιου αγωγού Nord Stream προς τη Γερμανία και τις σταμάτησε συνολικά τον Αύγουστο του 2022. Οι αγωγοί Nord Stream 1 και 2 υπέστησαν στη συνέχεια ζημιές σε μια πράξη δολιοφθοράς, όπως έχει καταγγελθεί, τον Σεπτέμβριο του 2022.
Από την πλευρά της η Gazprom απάντησε με ανταγωγές στα ρωσικά δικαστήρια, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι δεν μπορεί να υπερασπιστεί πλήρως τις θέσεις της σε διεθνείς διαιτητικές διαφορές λόγω των κυρώσεων που της είχαν επιβληθεί από τη Δύση.
Συγκεκριμένα, υποστήριξε ότι λόγω των κυρώσεων περιορίστηκε η πρόσβασή της σε νομικές υπηρεσίες, υπήρξαν δυσκολίες στις μετακινήσεις και τις πληρωμές όσον αφορά στους Ρώσους υπηκόους, ενώ δημιουργήθηκαν αμφιβολίες σχετικά με τη λήψη αμερόληπτης απόφασης από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Άγνωστο το πλήρες ποσό των αξιώσεων
Το πλήρες ποσό των αξιώσεων ή των αποφάσεων διαιτησίας στα ευρωπαϊκά δικαστήρια δεν είναι σαφές, καθώς δεν έχουν δημοσιοποιηθεί όλες.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύει ο ιστότοπος Energy Intelligence, η Gazprom έχει ήδη κερδίσει στο διαιτητικό δικαστήριο της Αγίας Πετρούπολης και της περιοχής του Λένινγκραντ ανταπαιτήσεις αξίας άνω των 16,8 δισεκατομμυρίων ευρώ που κατέθεσε εναντίον περισσότερων από 12 ευρωπαϊκών εταιρειών προμηθευτριών φυσικού αερίου και διαχειριστριών συστημάτων μεταφοράς.
Από την άλλη πλευρά, το διαιτητικό δικαστήριο της Στοκχόλμης εξέδωσε απόφαση υπέρ της γερμανικής εταιρείας Uniper, υποχρεώνοντας την Gazprom να καταβάλει περισσότερα από 13 δισεκατομμύρια ευρώ ως αποζημίωση στη γερμανική εταιρεία.
Ωστόσο, δικαστήριο της Αγίας Πετρούπολης στο οποίο προσέφυγε η Gazprom κατά της Uniper και της θυγατρικής της, Metha-Methanhandel απεφάνθη ότι οι ευρωπαϊκές εταιρείες πρέπει να αποζημιώσουν τη ρωσική εταιρεία με 14,3 δισεκατομμύρια ευρώ. Η απόφαση επικυρώθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας.
Ρωσικά δικαστικά έγγραφα δείχνουν επίσης ότι οι ανταπαιτήσεις της Gazprom που κατατέθηκαν στη Ρωσία κατά άλλων ευρωπαϊκών εταιρειών ανέρχονται σε 2,5 δισ. ευρώ. Σε αυτές περιλαμβάνονται ποσό ύψους 623 εκατ. ευρώ που κερδήθηκε σε ρωσικό δικαστήριο κατά της εμπορικής εταιρείας Axpo Solutions με έδρα την Ελβετία, 575 εκατ. ευρώ κατά της αυστριακής ενεργειακής εταιρείας OMV, 385 εκατ. ευρώ κατά της εμπορικής εταιρείας DXT Commodities με έδρα την Ελβετία και 305 εκατ. ευρώ κατά της γαλλικής Engie.
Επισημαίνεται ότι δεν έχουν εκδοθεί όλες οι διαφορές διαιτησίας στα ευρωπαϊκά δικαστήρια υπέρ των ευρωπαϊκών εταιρειών. Το διαιτητικό δικαστήριο της Στοκχόλμης αποφάσισε ότι η φινλανδική εταιρεία κοινής ωφέλειας Gasum θα πρέπει να καταβάλει στην Gazprom περισσότερα από 300 εκατομμύρια ευρώ για αέριο που έλαβε αλλά δεν πλήρωσε. Η Gasum είχε προσφύγει στη διαιτησία μετά τη μονομερή απόφαση της Μόσχας για μετάβαση σε ένα νέο σύστημα πληρωμών που περιλαμβάνει τη μετατροπή του ρουβλίου, για το οποίο σύστημα πληρωμών το δικαστήριο απεφάνθη ότι η φινλανδική εταιρεία είχε το δικαίωμα να απορρίψει.
Πάντως, για άλλες τρεις γνωστές προσφυγές στη διαιτησία, από τη γερμανική εταιρεία κοινής ωφέλειας RWE, την ιταλική Eni και τη βουλγαρική Bulgargaz κατά της Gazprom δεν εμφανίζονται στοιχεία στη βάση δεδομένων των ρωσικών δικαστηρίων, σύμφωνα πάντα με την Energy Intelligence. Η Bulgargaz έχει δηλώσει δημοσίως ότι ζητούσε αποζημίωση 400 εκατ. ευρώ από την Gazprom, ωστόσο RWE και Eni δεν δημοσιοποίησαν στοιχεία για το μέγεθος και την κατάσταση των αξιώσεών τους κατά της Gazprom.
Η Gazprom έχει επίσης καταθέσει ανταγωγές στα ρωσικά δικαστήρια κατά της ουκρανικής Naftogaz και της πολωνικής Orlen. Και οι δύο εταιρείες έχουν μακρά ιστορία διαιτητικών διαφορών κατά του ρωσικού μονοπωλίου εξαγωγής φυσικού αερίου.
Εκτός από τις διαφορές διαιτησίας που σχετίζονται με τη μείωση της προσφοράς φυσικού αερίου βάσει των μακροπρόθεσμων συμβάσεων της Uniper και της OMV, οι περισσότερες ανταπαιτήσεις της Gazprom στα ρωσικά δικαστήρια θεωρείται ότι σχετίζονται με τη μείωση της προσφοράς φυσικού αερίου σε ευρωπαϊκές εταιρείες που πωλούνται στην Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Πωλήσεων (ESP) με παράδοση το 2022. Τα ρωσικά δικαστικά έγγραφα δείχνουν ότι οι περισσότερες εταιρείες που μηνύθηκαν από την Gazprom είχαν υπογράψει συμφωνίες-πλαίσιο το 2019, που θεωρείται ότι ρυθμίζουν τις spot αγορές φυσικού αερίου στην ESP.
Ανεξάρτητοι παρατηρητές αξιολογούν, πάντως, τις ανταπαιτήσεις της Gazprom ως μοχλό πίεσης σε μελλοντικές συνομιλίες για τη διευθέτηση των υποθέσεων διαιτησίας στα ευρωπαϊκά δικαστήρια ή στο να αναγκάσουν τις εταιρείες να εγκαταλείψουν τις ευρωπαϊκές υποθέσεις συνολικά.
