Αν κάτι έχουμε διδαχθεί τα τελευταία 50 χρόνια ενεργειακής αλληλεξάρτησης παγκοσμίως, είναι ο διαρκώς αυξανόμενος και μεταβαλλόμενος ρόλος της ενέργειας. Ένας ρόλος ανέκαθεν ρυθμιστικός, που σήμερα, όμως, φτάνει να ξεπερνά ακόμη και την ίδια την αξία του συμβατικά οριζόμενου πλούτου. Γιατί πλούσιος, πλέον, είναι ο ενεργειακά ασφαλής.
Η ενέργεια, ανεξαρτήτως αν πρόκειται για άνθρακα, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο, έχει χαρακτηριστεί ως commodity, διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο και παραδοσιακά όποιος είχε τις πηγές ενέργειας στα χέρια του, είχε χρήμα και παγκόσμια πολιτική επιρροή. Στους πολέμους του παρελθόντος, το ζητούμενο ήταν η επαναχάραξη συνόρων και εμπορικών διαδρομών, με τις ενεργειακές πηγές ως πολύτιμο λάφυρο, ως εργαλείο οικονομικής ασφάλειας.
Το τρόπαιο στον πόλεμο του Κόλπου
Για παράδειγμα στον πόλεμο στον Κόλπο, το πρώτο που έσπευσαν να «καπαρώσουν» Αμερικανοί και Βρετανοί ήταν οι πετρελαιοπηγές του Ιράκ και η εκμετάλλευσή τους, αφήνοντας έξω από το παιχνίδι την Ευρώπη, που λόγω των αντιπολεμικών της αισθημάτων, δεν συμμετείχε επί του εδάφους, άρα δεν είχε λόγο και στη μεταπολεμική μοιρασιά. Η Ευρώπη δεν ένιωσε τότε όμως να απειλείται η ενεργειακή της ασφάλεια.
Ο νέος ρόλος της ενέργειας
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ίσως ο πρώτος που αποκάλυψε τον πολυσύνθετο ρόλο που κατέχει πια η ενέργεια σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία με βαθύτατες ενεργειακές εξαρτήσεις. Η Ρωσία αξιοποίησε τα ενεργειακά της αποθέματα ως όπλο με αποτέλεσμα αφενός να ξεκινήσει μια τρελή κούρσα τιμών στην ενέργεια, το τέλος της οποίας δεν έχουμε δει ακόμη. Αφετέρου τα εκμεταλλεύτηκε για να αποδείξει, πρωτίστως στην Ευρώπη, ότι η ενεργειακή της εξάρτηση από τη Μόσχα απειλεί την ίδια της την ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια, επιδιώκοντας να την καταστήσει δέσμια και ανήμπορη να χαράξει δική της πολιτική.
Με την επιλογή της, η Ρωσία απομακρύνθηκε από την αξιοποίηση της ενέργειας ως έμμεσου εργαλείου άσκησης πολιτικής επιρροής μέσα από το οικονομικό όφελος και επιχείρησε να τη χρησιμοποιήσει με την ωμότητα ενός όπλου ευθέως απειλητικού για την επιβίωση όσων εξαρτώνται από αυτό. Το όπλο αυτό απείλησε και την ενεργειακή μετάβαση της Γηραιάς Ηπείρου, αναγκάζοντας πολλές χώρες να επιστρέψουν στον περιβαλλοντικά επιβαρυντικό άνθρακα για να καλύψουν τις επείγουσες ανάγκες τους. Το πισωγύρισμα ήταν, ευτυχώς, προσωρινό, ωστόσο ο νέος ρόλος της ενέργειας αναδύθηκε ξεκάθαρα και επιτακτικά.
Ο σχεδιασμός με τα νέα δεδομένα
Είναι γεγονός ότι τόσο η Ευρώπη όσο και ο υπόλοιπος δυτικός κόσμος κινήθηκαν σχετικά γρήγορα για να διασφαλίσουν την ενεργειακή επάρκεια και έδειξαν ότι ερμήνευσαν – ορθά- την κατάσταση, επανεξετάζοντας τον επιτρεπτό βαθμό εξάρτησης από έναν ενεργειακό προμηθευτή. Ο νέος σχεδιασμός εναλλακτικών πηγών και πρωτίστως οδεύσεων πήρε προτεραιότητα, σε συνδυασμό με την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης. Στον σχεδιασμό αυτόν, η λεκάνη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου απέκτησε πρωταγωνιστικό ρόλο. Συστάθηκαν νέες συμμαχίες, έχθρες δεκαετιών- ίσως και αιώνων- μπήκαν στην άκρη με σκοπό τη δημιουργία αυτών των εναλλακτικών οδεύσεων που συνεπάγονται χρήμα και επιρροή. Η Ευρώπη έβλεπε με αισιοδοξία την ύφανση ενός νέου ενεργειακού δικτύου που θα της εξασφαλίζει την ενεργειακή της επάρκεια και ασφάλεια. Πληρώνοντας όσο-όσο.
Η ενέργεια και ο πόλεμος στο Ισραήλ
Αυτές τις ημέρες, ένας νέος πόλεμος στη γειτονιά μας, στο Ισραήλ, δημιουργεί καινούρια δεδομένα. Η ενέργεια ως όπλο κάνει και πάλι την εμφάνισή της. Το Τελ Αβίβ, υιοθετώντας τον υβριδικό αυτό πόλεμο, απαντά στις αποτρόπαιες τρομοκρατικές πράξεις της Χαμάς κόβοντας την παροχή ρεύματος στη Γάζα. Η κλίμακα είναι σαφέστατα πολύ πιο περιορισμένη, αλλά το γεγονός παραμένει.
Σε διεθνές επίπεδο, φυσικά οι τιμές της ενέργειας πήραν την ανιούσα… προληπτικά, αλλά δεν είναι αυτό το φλέγον θέμα, παρότι σαφέστατα προκαλεί σοβαρό προβληματισμό σε παγκόσμιο επίπεδο και στη χώρα μας. Οι πληθωριστικές πιέσεις που θα δημιουργηθούν ανεβάζοντας ξανά τις ήδη αυξημένες τιμές σε πρώτες ύλες και αγαθά, δεν είναι διόλου αμελητέες. Το μεγάλο ζήτημα, όμως, είναι εάν θα χρειαστεί ξανά, επαναχάραξη του ενεργειακού χάρτη πηγών και οδεύσεων, με κορυφαίο ζητούμενο την παγκόσμια ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια. Οι παίκτες διεθνώς ετοιμάζονται να τοποθετηθούν, παίρνοντας το δικό τους μερίδιο στο ενεργειακό παιχνίδι, το οποίο αργότερα μπορούν, όπως αποδεικνύεται, να εκμεταλλευτούν ως όπλο.
Είναι πολύ νωρίς για να διαγνώσουμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα και αν θα υπάρξει μια γενικότερη ανάφλεξη στην περιοχή. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να επιβεβαιωθούν οι φόβοι που εκφράζουν ορισμένοι αναλυτές, ότι το Ισραήλ και η ΝΑ Μεσόγειος θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες που έτρεφε σχετικά με το να καταστεί ενεργειακός κόμβος προς την Ευρώπη και αλλού.
Σε ένα άλλο σενάριο, θα μπορούσε να μην επηρεαστεί καθόλου ο ενεργειακός ρόλος της περιοχής, έχοντας μάλιστα ως παράπλευρη επίπτωση την απόρριψη της χερσαίας μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας- προς όφελος της χώρας μας.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο καινούριος αυτός πόλεμος όχι μόνο δημιουργεί επιπλέον πονοκεφάλους, αλλά αναδεικνύει πόσο εύθραυστη μπορεί να είναι η ενεργειακή ασφάλεια, αναβαθμίζοντας για ακόμη μια φορά τον ρόλο της ενέργειας.
