Από την 1η Ιανουαρίου 2026, οι εγχώριες εταιρείες στη Βόρεια Μακεδονία θα υποχρεούνται να καταβάλλουν φόρο άνθρακα. Παρόλο που η υποχρέωση αυτή είναι σαφής, το κράτος δεν είναι ακόμη έτοιμο να την εφαρμόσει, καθώς οι νομικές διαδικασίες παραμένουν ημιτελείς. Αυτή η αβεβαιότητα επηρεάζει ιδιαίτερα τις βιομηχανίες που εξαρτώνται από την παραγωγή ενέργειας από άνθρακα, όπου οι παρωχημένοι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί αποτελούν σημαντικό πρόβλημα.
Προς το παρόν, το νομικό πλαίσιο της χώρας βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Οι κανονιστικές πράξεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για τον καθορισμό του τρόπου εφαρμογής του φόρου άνθρακα και του ποιος θα τον πληρώνει, δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί. Επιπλέον, δεν είναι σαφές αν τα έσοδα θα παραμείνουν στη Βόρεια Μακεδονία ή αν θα επωφεληθεί η ΕΕ όταν προϊόντα που σχετίζονται με ορυκτά καύσιμα εξάγονται στις ευρωπαϊκές αγορές.
Ο φόρος άνθρακα επηρεάζει κυρίως βιομηχανίες όπως ο χάλυβας, το αλουμίνιο, το τσιμέντο, ο σίδηρος, το υδρογόνο και η ηλεκτρική ενέργεια, καθώς αυτές υπάγονται στον μηχανισμό προσαρμογής των εκπομπών άνθρακα στα σύνορα, έναν βασικό πυλώνα της στρατηγικής της ΕΕ για τον φόρο άνθρακα.
Προσπάθειες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων
Γίνονται προσπάθειες να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις, με την αναθεώρηση του Νόμου για την Ενέργεια και σχέδια για την εισαγωγή ενός συστήματος εμπορίας εκπομπών. Αυτό αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας για την ενίσχυση των διοικητικών και ανθρώπινων πόρων ώστε να διασφαλιστεί η σωστή συλλογή του φόρου.
Οικονομικές επιπτώσεις του φόρου άνθρακα
Η εισαγωγή του φόρου άνθρακα αποσκοπεί στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με την Παγκόσμια Τράπεζα να εκτιμά ότι θα μπορούσε να αποφέρει έως και 730 εκατομμύρια ευρώ ετησίως στον εθνικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, ένα βασικό πρόβλημα είναι η μεταβλητή τιμή του άνθρακα, που επηρεάζει άμεσα το ύψος του φόρου.
Για παραγωγούς που εξάγουν στην ΕΕ, ο φόρος άνθρακα γίνεται πιο σύνθετος. Εάν μια εταιρεία αποδείξει ότι έχει ήδη πληρώσει φόρο άνθρακα για το περιεχόμενο CO2 των προϊόντων της στη Βόρεια Μακεδονία, το ποσό που έχει καταβληθεί θα λογίζεται για την κάλυψη των υποχρεώσεων προς την ΕΕ, αποτρέποντας τη διπλή φορολόγηση.
Ωστόσο, εάν ο εγχώριος φόρος είναι χαμηλότερος από το ευρωπαϊκό πρότυπο, οι εταιρείες θα χρειαστεί να πληρώσουν τη διαφορά, ενισχύοντας τα έσοδα της ΕΕ. Αυτό το σύστημα έχει σχεδιαστεί για να ενθαρρύνει τα κράτη να ρυθμίζουν τις εκπομπές άνθρακα, διασφαλίζοντας ότι τα έσοδα χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη έργων απανθρακοποίησης και άλλων σχεδίων για την κλιματική αλλαγή.
Νομοθετικά εμπόδια στη Βόρεια Μακεδονία
Παρά την προθεσμία που πλησιάζει, η Βόρεια Μακεδονία δεν έχει ακόμη ψηφίσει τον Νόμο για τη Δράση για το Κλίμα, ο οποίος θα αποτελέσει τη βάση για τον φόρο άνθρακα. Αν και αρχικά προτάθηκε το 2021, ο νόμος καθυστέρησε και παραμένει ημιτελής. Ωστόσο, υπάρχει αυξανόμενη συναίνεση ότι η επιτάχυνση της νομοθετικής διαδικασίας είναι απαραίτητη για την τήρηση της προθεσμίας του 2026.
Το προσχέδιο του νόμου προβλέπει ότι οι οντότητες που εκπέμπουν αέρια θερμοκηπίου θα υποχρεούνται να αποζημιώνουν για τις εκπομπές τους, με το τέλος να υπολογίζεται ως ποσοστό της τιμής αγοράς των αδειών άνθρακα στην ευρωπαϊκή αγορά. Καθώς αυξάνεται η τιμή του άνθρακα, θα αυξάνονται και οι αποζημιώσεις για τις τοπικές εταιρείες.
Εξαίρεση για τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας
Μια σημαντική πιθανή εξαίρεση αφορά την εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Μακεδονίας, μπορούν να αποφύγουν τον φόρο άνθρακα στις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030, εφόσον οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας τους είναι συνδεδεμένες με την ενιαία αγορά της ΕΕ.
Στη Βόρεια Μακεδονία, η διαδικασία σύνδεσης με αυτήν την αγορά βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο Διαχειριστής Εθνικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (MEMO), σε συνεργασία με διάφορους εταίρους, εργάζεται ενεργά για να διασφαλίσει ότι η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας θα συνδεθεί με την ευρωπαϊκή αγορά, επιτρέποντας στη χώρα να αποφύγει τον μηχανισμό προσαρμογής εκπομπών άνθρακα στα σύνορα.
Ο διευθυντής του MEMO, Ζόραν Γκιόργκιεφσκι, δήλωσε στο Bloomberg Adria ότι η σύνδεση της οργανωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας με την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά είναι εξαιρετικά σημαντική, ακριβώς λόγω της δυνατότητας απαλλαγής από τον μηχανισμό.
Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να τροποποιηθεί ο Νόμος για την Ενέργεια ώστε να ενσωματωθούν οι σχετικές ευρωπαϊκές ρυθμίσεις. Αυτή η νομοθετική αλλαγή θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους, αλλά η ευρύτερη περιφερειακή συνεργασία που απαιτείται για τη σύνδεση των αγορών αντιμετωπίζει προκλήσεις, ειδικά μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου.
